Κακοί χαρακτήρες ή διαταραχή προσωπικότητας;

Γράφει η Καίτη Βασιλάκου             Είναι λοξοί, εκκεντρικοί, ιδιότροποι, αλαζόνες, καχύποπτοι, ακοινώνητοι, δειλοί, μονόχνωτοι, ευερέθιστοι. Κυκλοφορούν στην κοινωνία ή στο περιθώριό της, μπορεί να εργάζονται, να έχουν οικογένεια, μπορεί να είναι επιτυχημένοι και διάσημοι ή αποτυχημένοι και απογοητευμένοι, μπορεί να είναι φίλοι ή συγγενείς μας ή μπορεί να είμαστε κι εμείς οι ίδιοι και να μην το ξέρουμε.

Μιλάμε για τα άτομα με διαταραχή προσωπικότητας, αυτά που στην καθομιλούμενη τα αποκαλούμε στραβόξυλα. Μας κάνουν τη ζωή δύσκολη, θυμώνουν με το παραμικρό, παρεξηγούνται, παρανοούν όσα λέμε, μελαγχολούν ξαφνικά και χωρίς λόγο ή επιτίθενται χωρίς λόγο, θέλουν να είναι το κέντρο της προσοχής, έχουν υστερία με την τάξη και την καθαριότητα, δεν εμπιστεύονται τους άλλους και δεν τελειώνει ο κατάλογος με τις παραξενιές και τις ιδιορρυθμίες τους.....

Αν κάνουν τη δική μας ζωή δύσκολη, η δική τους ζωή είναι ακόμα πιο δύσκολη, γιατί τα άτομα αυτά δεν μπορούν να διαχειριστούν την καθημερινότητά τους  με απλό και φυσιολογικό τρόπο. Τα πράγματα, οι άνθρωποι, τα γεγονότα τούς προκαλούν ανησυχία, εκνευρισμό, καχυποψία και γεννούν μέσα τους δυσάρεστα συναισθήματα μειονεξίας, θυμού, ενοχής, ντροπής, φόβου.

Κάποτε όλους αυτούς τους χαρακτηρίζαμε μυστήριους ή αναποδιασμένους και δεν είχαμε καμιά διάθεση να τους καταλάβουμε, πολύ λιγότερο να τους συμπονέσουμε. Σήμερα η ψυχιατρική μάς λέει ότι αυτοί οι άνθρωποι φέρονται έτσι, επειδή δεν μπορούν να φερθούν διαφορετικά. Η αντίδρασή τους σε στρεσογόνες καταστάσεις είναι άκαμπτη, ακραία και δυσπροσαρμοστική με αποτέλεσμα να υστερούν στις τρεις βασικές διαστάσεις της ζωής: την αγάπη, την εργασία και τη διασκέδαση. Φυσικά δεν είναι ευτυχισμένοι άνθρωποι. Όμως δυσκολεύονται να αντιληφθούν ότι οι ίδιοι είναι κατά μεγάλο μέρος υπαίτιοι για τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν, δυσκολίες που οφείλονται στο δυσλειτουργικό τρόπο σκέψης και συμπεριφοράς τους. Αγνοούν ότι τους ταλαιπωρεί μια διαταραχή προσωπικότητας, αποδίδουν στο περιβάλλον και στους άλλους τα προβλήματά τους και γι αυτό δεν σκέφτονται να ζητήσουν βοήθεια από τους ειδικούς.

Δέκα είναι οι κύριες διαταραχές προσωπικότητας:

Παρανοειδής διαταραχή:  Το άτομο είναι δύσπιστο, καχύποπτο και πιστεύει ότι οι άλλοι το εκμεταλλεύονται, το βλάπτουν και το εξαπατούν. Διαβάζει κρυμμένα μειωτικά ή απειλητικά μηνύματα σε καλοπροαίρετες παρατηρήσεις και γεγονότα,  βλέπει επιθέσεις εναντίον του χαρακτήρα ή της φήμης του που δεν είναι εμφανείς στους άλλους και αντιδρά με θυμό ή αντεπιτίθεται. Κρατά επίμονα κακία, δηλαδή δεν συγχωρεί προσβολές ή υποτιμήσεις.

Σχιζοειδής διαταραχή: Δεν επιθυμεί τις κοινωνικές σχέσεις, αποφεύγει τις κοινωνικές επαφές, γιατί δεν του δίνουν ευχαρίστηση, αγαπά την απομόνωση, δεν έχει φίλους. Ευχαριστείται με λίγες μοναχικές δραστηριότητες  ή με καμιά. Είναι αδιάφορο στον έπαινο ή την κριτική και φαίνεται απόμακρο. Έχει συναισθηματική ψυχρότητα.

Σχιζότυπη διαταραχή: Είναι ιδιόρρυθμο άτομο, εκκεντρικό, έχει παράλογες σκέψεις και αντιλήψεις, μιλά, ντύνεται και φέρεται εκκεντρικά. Έχει παράξενες πεποιθήσεις ή μαγική σκέψη (πχ πιστεύει ότι έχει ειδικές δυνάμεις), αλλόκοτες φαντασιώσεις και αλλόκοτες ενασχολήσεις. Παρουσιάζει ανεπάρκεια ή δυσκολία στις διαπροσωπικές σχέσεις.

Αντικοινωνική διαταραχή: Περιφρονεί και παραβιάζει τα δικαιώματα των άλλων, αδιαφορεί για το νόμο, έχει παράνομη συμπεριφορά και πλήρη απουσία ενοχής, ευερεθιστότητα και αδυναμία για σταθερή εργασία. Εμπλέκεται σε καυγάδες και βιαιοπραγίες.

Μεταιχμιακή-οριακή διαταραχή: Είναι κυκλοθυμικό ή αμφιθυμικό άτομο, έχει έντονη παρορμητικότητα και άγχος για δυνητική απόρριψη, καθώς και αυτοκαταστροφικές τάσεις. Οι διαπροσωπικές του σχέσεις είναι ασταθείς και χαοτικές, αλλάζει συχνά στόχους, φίλους και συντρόφους και  δεν έχει σταθερή εικόνα εαυτού. Έχει χρόνια αισθήματα κενού και μοναξιάς.

Δραματική διαταραχή: Δεν νιώθει άνετα, αν δεν είναι το κέντρο της προσοχής, ο τρόπος ομιλίας του είναι δραματικός και θεατρικός με υπερβολική έκφραση συναισθημάτων και στερούμενος λεπτομερειών. Ενδιαφέρεται υπερβολικά για την εξωτερική του εμφάνιση και αναστατώνεται με το παραμικρό σχόλιο σχετικά με αυτήν. Συχνά εμφανίζεται σεξουαλικά προκλητικό ή σαγηνευτικό όχι μόνο προς κάποιον που μπορεί να ενδιαφέρεται αλλά  και προς άλλα άτομα στον κοινωνικό και επαγγελματικό του χώρο.

Ναρκισσιστική διαταραχή: Έχει μεγαλειώδη αίσθηση σπουδαιότητας, περιμένει να αναγνωριστεί ως ανώτερο χωρίς όμως ανάλογα επιτεύγματα, παρουσιάζει έντονη ενασχόληση με φαντασιώσεις απεριόριστης επιτυχίας, δύναμης, εξυπνάδας, ομορφιάς. Απαιτεί υπερβολικό θαυμασμό, συχνά φθονεί τους άλλους ή νομίζει ότι οι άλλοι το φθονούν. Πιστεύει ότι είναι άτομο ξεχωριστό, μοναδικό και ζητά την παρέα των «επωνύμων». Η εικόνα που παρουσιάζει στους άλλους είναι αυτή του υπερόπτη, του αλαζόνα που περιφρονεί τους άλλους.

Ψυχαναγκαστική διαταραχή: Απασχολείται έντονα με λεπτομέρειες, κανόνες, λίστες και προγράμματα, ώστε τελικά χάνει το κύριο σημείο της δραστηριότητάς του. Έχει υπερβολική τελειοθηρία που παρεμποδίζει την ολοκλήρωση μιας εργασίας και υπερβολική αφοσίωση στην εργασία με αποκλεισμό δραστηριοτήτων ελευθέρου χρόνου και φιλικών σχέσεων (χωρίς να υπάρχει οικονομικός λόγος). Είναι άτομο ισχυρογνώμον, λεπτολόγο και άκαμπτο σε θέματα ηθικής και αξιών (που δεν εξηγείται από πολιτισμική ή θρησκευτική ταυτοποίηση) και απρόθυμο να κάνει καταμερισμό καθηκόντων ή να δουλέψει με άλλους, εκτός αν αυτοί υποταχθούν στον ακριβή δικό του τρόπο που κάνει τα διάφορα πράγματα. (Η τηλεοπτική σειρά “Mister Monk” παρουσιάζει στην υπερβολή του ένα τέτοιο χαρακτήρα).

Αποφευκτική διαταραχή: Έχει έντονη κοινωνική αναστολή, αισθήματα ανεπάρκειας και υπερευαισθησία στην κριτική των άλλων. Νιώθει κατώτερο άτομο, μη αρεστό, είναι ντροπαλό, έχει χαμηλή αυτοεκτίμηση, φοβάται συνεχώς μην το κοροϊδέψουν. Αποφεύγει καταστάσεις με σημαντική διαπροσωπική επαφή από το φόβο της κριτικής, της αποδοκιμασίας και της απόρριψης.

Εξαρτημένη διαταραχή: Έχει έντονη και υπερβολική ανάγκη να το φροντίζουν οι άλλοι, πράγμα που οδηγεί σε υποτακτική και εξαρτημένη συμπεριφορά και σε φόβο αποχωρισμού από τους άλλους. Βασίζεται πάντα σε κάποιον άλλο για τις βασικές ή καθημερινές αποφάσεις της ζωής του και φοβάται μη μείνει μόνο του, γιατί νιώθει ότι είναι ανήμπορο να τα βγάλει πέρα.

http://www.psychologia.gr/disorders/personality%20disorders.htm

Σε πολλές περιπτώσεις τα άτομα με διαταραχή προσωπικότητας περνούν απαρατήρητα και ο κόσμος απλώς νομίζει ότι είναι ιδιότροποι ή κακοί χαρακτήρες. Οι ίδιοι πιστεύουν ότι στις προστριβές τους με την πραγματικότητα  έχουν το δίκιο με το μέρος τους και ότι η ζωή, η κοινωνία, η οικογένεια, οι φίλοι, οι άλλοι γενικώς «αρμενίζουν στραβά», όχι εκείνοι. Την καθημερινότητά τους τη βιώνουν δύσκολα και καθώς δεν αντιλαμβάνονται ότι είναι αυτοί η πηγή των δυσκολιών τους, αποδίδουν τη χαμηλή ποιότητα της ζωής τους στους άλλους ή στην κακή τους τύχη. Επειδή αγνοούν ότι πάσχουν από διαταραχή προσωπικότητας, δεν καταφεύγουν συνήθως στους ειδικούς με αποτέλεσμα να περνούν όλη τη ζωή τους δύσκολα, άσχημα και μίζερα. Αν όμως η διαταραχή τους δεν ανήκει στις ελαφρές περιπτώσεις, αν τα συμπτώματά της είναι ακραία και βαριά, τότε αναπόφευκτα το περιβάλλον, οι οικείοι τους αλλά και οι ίδιοι αντιλαμβάνονται ότι κάτι δεν πάει καλά και τότε ζητούν τη βοήθεια του ειδικού.

Προσωπικά πάντως, από τότε που έμαθα ότι υπάρχουν αυτές οι συγκεκριμένες διαταραχές, άρχισα να βλέπω τους ανθρώπους με άλλο μάτι.  Φίλοι που κάποτε με εκνεύριζαν με την ανεδαφική τους οίηση ή με την υπερβολικά θεατρική συμπεριφορά τους ή με την ανεξήγητη καχυποψία τους, τώρα έχουν την ανοχή  και την υπομονή μου. Δεν προσπαθώ να τους αλλάξω, γιατί αυτό είναι αδύνατο. Αν έχω το θάρρος, τους επισημαίνω το πρόβλημα και τους συμβουλεύω να δουν έναν ειδικό. Αν δεν έχω το θάρρος, τότε μένω σιωπηλή με βαθιά όμως κατανόηση και συχνά με λύπη.

 (Στη φωτογραφία: Νταλί, «Κύκνοι που αντανακλούν ελέφαντες»).            Καίτη Βασιλάκου