Τα πεζά του Καβάφη

 ΤΟΥ ΔΗΜΗΤΡΗ ΤΖΙΟΒΑ        Θέλοντας να τονίσει την αποκλειστική ενασχόληση του Καβάφη με την ποίηση, ένας επισκέπτης του έλεγε: «Ο κ. Καβάφης δεν κάνει τρία πράγματα: δεν κάνει διαλέξεις, δεν δίνει συνεντεύξεις, δεν γράφει πρόζα». Και όμως από το 1882 μέχρι το 1930 ο Καβάφης έγραψε διάφορα πεζά στα ελληνικά και τα αγγλικά τα οποία καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα τρόπων και θεμάτων από το διήγημα («Εις το Φως της Ημέρας») μέχρι το στιχουργικό μελέτημα και από το δημοσιογραφικό άρθρο για το Χρηματιστήριο μέχρι το κριτικό σημείωμα για το τελικό ν. Δεν λείπουν βέβαια ούτε τα ποιητικά πεζά, όπως τα «Ενδύματα», «Το σύνταγμα της Ηδονής» και «Τα Πλοία», ούτε και τα «πολιτικά» πεζά, όπως αυτά για τα Ελγίνεια Μάρμαρα ή για το κυπριακό ζήτημα.

Τα πεζά του Καβάφη μάς προσφέρουν μια ιδέα όχι μόνο για το εύρος των αναγνωσμάτων του αλλά και για τη συγκριτολογική του οξυδέρκεια, καθώς επιχειρεί παραλληλισμούς, ψάχνει ελληνικά ίχνη στον Σαίξπηρ ή ανιχνεύει συνδέσεις μεταξύ συγγραφέων διαφόρων παραδόσεων: Ομηρος, Δάντης, Τέννυσον στο «Τέλος του Οδυσσέως», Φρήντριχ Σίλλερ, Λη Χαντ, Μπράουνιγκ στο «Για τον Βράουνιγκ». Ο Καβάφης εκδηλώνει επίσης την ιδιαίτερη συμπάθειά του και προς τους περιφρονημένους σοφιστές της αρχαιότητας, παρομοιάζοντάς τους με τους σύγχρονούς του αισθητιστές: «Εκείνο που μου αρέσει εις τους Σοφιστάς είναι η ανεπτυγμένη καλλιτεχνική ιδιοσυγκρασία των. Οι άνθρωποι αυτοί έζων μόνον και μόνον δια την Τέχνην, έζων δε δια την Τέχνην με ορμήν και πάθος. (...) Ωμοίαζον πολύ τους καλλιτέχνας των ημερών μας ως εκ του έρωτός των δια το εξωτερικόν κάλλος των καλλιτεχνικών έργων (...) Εμεθούσαν με την γλυπτικήν των φράσεων και με την μουσικήν των λέξεων»......

Ως ποιο βαθμό όμως τα πεζά του αλλάζουν την εικόνα που έχουμε για τον ποιητή Καβάφη; Στην ποίησή του ο ελληνισμός προβάλλεται ως κράμα, ως συγκρητικό φαινόμενο, καθώς τον ενδιαφέρουν οι περιφερειακές του εκδηλώσεις ή οι άσημες στιγμές του. Σε ορισμένα όμως πεζά του διαβλέπουμε το ενδιαφέρον του για τα δημοτικά άσματα, όπου «θα βρει παλαιικά έθιμα, και σκιαγραφίες του χαρακτήρος της φυλής», την έμφαση στην «μεγαλοφυΐαν του γένους μας» ή στη συνέχεια της ελληνικής γλώσσας με αφορμή το ότι οι ξένοι «αρνούνται ή αγνοούσι την παράδοσιν της ενότητός της». Ποιος είναι τελικά ο πιο αντιπροσωπευτικός Καβάφης; Ο ξεχωριστός ποιητής, ο λόγιος δημοσιογράφος ή ο δοκιμιογράφος με τη βικτωριανή παιδεία, δίχως όμως «αλατισμένον ύφος»; Θα μπορούσαμε να απαντήσουμε δανειζόμενοι μια φράση του από ένα πεζό του για τον Σαίξπηρ: «μας άφισεν άφθονον ύλην να σκεφθώμεν και να κρίνωμεν».

Παρά τον μεγάλο αριθμό μεταφράσεων των ποιημάτων του Καβάφη στα αγγλικά, τα ελληνόγλωσσα πεζά του δεν είχαν μεταφραστεί και μόνο τώρα έρχεται η πρόσφατη έκδοση σαράντα πεζών του ( Selected Ρrose Works, Μichigan University Ρress) από τον Ρeter Jeffreys να καλύψει αυτό το κενό. Ο Jeffreys έκανε μια αντιπροσωπευτική ανθολόγηση των πεζών του Καβάφη και ορθά συμπεριέλαβε και τα 27 «Σημειώματα Ποιητικής και Ηθικής» που έχουν κυκλοφορήσει αυτοτελώς στα ελληνικά και δεν συμπεριλαμβάνονται στη συγκεντρωτική έκδοση των Πεζών (Ικαρος, 2003).

Ο Jeffreys, καθηγητής Αγγλικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο Suffolk της Βοστώνης, είναι ένας από τους πιο αξιόλογους νέους καβαφιστές. Πρόσφατα έχει εκδώσει την αλληλογραφία Ε. Μ. Φόστερ- Καβάφη (2009) ενώ παλαιότερα είχε δημοσιεύσει ένα βιβλίο σχετικά με τον Ελληνισμό και τον Οριενταλισμό στα γραπτά του Φόστερ και του Καβάφη (2005). Το εξώφυλλο της έκδοσης κοσμείται από το πορτρέτο του Καβάφη φιλοτεχνημένο από τον διάσημο σκιτσογράφο David Levine (1926-2009), τον πιο γνωστό εικαστικό, μετά τον David Ηockney, που ασχολήθηκε με την αναπαράσταση της μορφής του ποιητή.

Τα τελευταία χρόνια κυκλοφόρησαν πάρα πολλές μεταφράσεις των ποιημάτων του Καβάφη στα αγγλικά αλλά και σε άλλες γλώσσες, όπως τα αραβικά. Μπορεί για άλλους ποιητές, και μάλιστα νομπελίστες, όπως ο Σεφέρης και ο Ελύτης, να μην έχουμε νέες μεταφράσεις ενώ ορισμένες αγγλικές μεταφράσεις του Καζαντζάκη να είναι ακόμη από τρίτο χέρι, αντίθετα ο Καβάφης εξακολουθεί να τραβά το ενδιαφέρον νέων μεταφραστών. Οπως έλεγε παλαιότερα σε συνέντευξή του στο «Βήμα» ο σερβικής καταγωγής αμερικανός ποιητής Τσαρλς Σίμικ, «οι μεταφραστές [του Καβάφη] προσπαθούν να αναδείξουν τον μεγάλο ποιητή που στις προγενέστερες μεταφράσεις δεν φαινόταν».

Η πρόσφατη έκδοση θα δώσει νέα ώθηση στη διεθνή απήχηση του Καβάφη, καθώς για πρώτη φορά οι μη ελληνομαθείς αναγνώστες θα έχουν πρόσβαση σε μια άλλη πτυχή του έργου του. Η αγγλική μετάφραση των πεζών έρχεται να επιβεβαιώσει από έναν άλλο δρόμο το γαλλικό αυτοεγκώμιο του ιδίου: «Ο Καβάφης, κατά τη γνώμη μου, είναι ένας ποιητής υπερ-μοντέρνος, ένας ποιητής του μέλλοντος. (...) Οι σπάνιοι ποιητές σαν τον Καβάφη θα αποκτήσουν λοιπόν εξέχουσα θέση σε έναν κόσμο που θα σκέφτεται πολύ περισσότερο παρά σήμερα».

Ο κ. Δημήτρης Τζιόβας είναι καθηγητής Νεοελληνικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Βirmingham της Αγγλίας.                                              tovima.gr