Μια σύντομη ξενάγηση στα εγχειρήματα της Βενεζουέλας, της Βολιβίας και του Εκουαδόρ.
Του Τζέιμς Πέτρας
Η περιπέτεια της υγείας του Ούγκο Τσάβες
σηματοδοτεί ίσως τη συμπλήρωση ενός πρώτου κύκλου αντινεοφιλελεύθερων
εγχειρημάτων στη Λατινική Αμερική, που πρέπει να απολογιστούν. Γιατί οι
δρόμοι που προσπάθησαν να ανοίξουν και τα εμπόδια που συνάντησαν,
ανεξάρτητα από το βάθος των επιδιώξεων, θα απασχολήσουν πολλά κινήματα
στον κόσμο - και στην Ελλάδα...
του ΣΥΡΙΖΑ. Τα αποσπάσματα από άρθρο του Τζέιμς Πέτρας που ακολουθεί είναι μια σύντομη ξενάγηση στα εγχειρήματα της Βενεζουέλας, της Βολιβίας και του Ισημερινού.
Τα καθεστώτα του «σοσιαλισμού του 21ου αιώνα» αναδύθηκαν μέσα από την κρίση και την παρακμή νεοφιλελεύθερων καθεστώτων που κυριάρχησαν στη Λατινική Αμερική από τα μέσα της δεκαετίας του ’70 μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του ’90. Η παρακμή τους επιταχύνθηκε από μια σειρά λαϊκών εξεγέρσεων που ώθησαν στην άνοδο κεντροαριστερών καθεστώτων που βασίζονταν στην απόρριψη των δογμάτων του νεοφιλελευθερισμού και την υπόσχεση βασικών αλλαγών για την πλειοψηφία.
του ΣΥΡΙΖΑ. Τα αποσπάσματα από άρθρο του Τζέιμς Πέτρας που ακολουθεί είναι μια σύντομη ξενάγηση στα εγχειρήματα της Βενεζουέλας, της Βολιβίας και του Ισημερινού.
Τα καθεστώτα του «σοσιαλισμού του 21ου αιώνα» αναδύθηκαν μέσα από την κρίση και την παρακμή νεοφιλελεύθερων καθεστώτων που κυριάρχησαν στη Λατινική Αμερική από τα μέσα της δεκαετίας του ’70 μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του ’90. Η παρακμή τους επιταχύνθηκε από μια σειρά λαϊκών εξεγέρσεων που ώθησαν στην άνοδο κεντροαριστερών καθεστώτων που βασίζονταν στην απόρριψη των δογμάτων του νεοφιλελευθερισμού και την υπόσχεση βασικών αλλαγών για την πλειοψηφία.
Τα καθεστώτα αυτά δίνουν έμφαση στη νέα παγκόσμια
διαμόρφωση του 21ου αιώνα. Επισημαίνουν την εξαφάνιση της πρώην ΕΣΣΔ και
τη στροφή της Κίνας στον καπιταλισμό. Την άνοδο και πτώση της
παγκόσμιας οικονομίας των ΗΠΑ. Την άνοδο της Ασίας, ιδιαίτερα της Κίνας.
Την εμφάνιση της Βενεζουέλας του Τσάβες. Την εμφάνιση κεντροαριστερών
κυβερνήσεων σε όλη τη Λ. Αμερική. Τις διαφοροποιημένες αγορές σε Ασία,
Λ. Αμερική, Μέση Ανατολή και αλλού.
Οι μεταρρυθμίσεις στη Βενεζουέλα
Η πιο χαρακτηριστική καινοτομία και πρωτότυπο χαρακτηριστικό της Βενεζουέλας είναι το μείγμα του ιστορικού Μπολιβαριανού εθνικισμού, του μαρξισμού του 20ού αιώνα και του λατινοαμερικανικού λαϊκισμού. Η αντίληψη του Τσάβες για μια βαθιά ρήξη με τις ιμπεριαλιστικές δυνάμεις, η στήριξη στην υποστήριξη των μαζών ενάντια σε αναξιόπιστες εγχώριες ελίτ που είναι ικανές να ξεπουλήσουν τη χώρα, είναι βαθιά ριζωμένη στα διαβάσματα του Σιμόν Μπολιβάρ.
Η οικονομική πρακτική του Τσάβες περιλαμβάνει εκτεταμένη εθνικοποίηση μεγάλων τομέων της βιομηχανίας πετρελαίου, επιλεκτική εθνικοποίηση των επιχειρήσεων-κλειδιά στη βάση πραγματιστικών υπολογισμών και επιδίωξης μεγαλύτερης διατροφικής ασφάλειας. Η πολιτική του ατζέντα περιλαμβάνει τη λειτουργία ενός μαζικού σοσιαλιστικού κόμματος εντός ενός πολυκομματικού συστήματος και τη διενέργεια δημοψηφισμάτων για την προώθηση συνταγματικών αλλαγών. Η καινοτομία βρίσκεται στην ενθάρρυνση της τοπικής αυτοδιοίκησης ώστε να ξεπεραστεί το «νεκρό χέρι» μιας αναποτελεσματικής, εχθρικής και διεφθαρμένης γραφειοκρατίας. Στόχος του Τσάβες φαίνεται να είναι η αντικατάσταση της πολιτικής διά της εκλογικής «αντιπροσώπευσης» που ασκείται από μια τάξη επαγγελματιών πολιτικών, από ένα σύστημα άμεσης δημοκρατίας που βασίζεται στην αυτοδιαχείριση, στα εργοστάσια και στις γειτονιές. Στην κοινωνική πολιτική, ο Τσάβες έχει χρηματοδοτήσει μια πληθώρα από προγράμματα που έχουν σχεδιαστεί για να βελτιώσουν το βιοτικό επίπεδο του 60% του πληθυσμού.
Οι μεταρρυθμίσεις αυτές περιλαμβάνουν: καθολική δωρεάν ιατρική περίθαλψη και εκπαίδευση, έως και το πανεπιστήμιο, την πρόσκληση πάνω από 20.000 Κουβανών γιατρών και τεχνικών και ένα μαζικό πρόγραμμα που περιλαμβάνει την κατασκευή νοσοκομείων και κλινικών. Το καθεστώς του Τσάβες έχει κατασκευάσει και χρηματοδοτήσει ένα μεγάλο δίκτυο από σούπερ μάρκετ που πωλούν τρόφιμα και είδη οικιακής χρήσης σε επιδοτούμενες τιμές για οικογένειες με χαμηλά εισοδήματα. Στην εξωτερική πολιτική, ο Τσάβες έχει αντιταχθεί με συνέπεια στους πολέμους των ΗΠΑ σε Μ. Ανατολή και Ασία και στο δόγμα του «πολέμου κατά της τρομοκρατίας».
Η Βενεζουέλα σήμερα είναι μια μεικτή οικονομία, με τον ιδιωτικό τομέα να κυριαρχεί. Η κρατική ιδιοκτησία έχει επεκταθεί και εθνικές κοινωνικές προτεραιότητες έχουν υπαγορεύσει την ιδιοποίηση των πετρελαϊκών πόρων. Το κράτος κατέχει τον πιο προσοδοφόρο τομέα των εξαγωγών και καρπώνεται το μεγαλύτερο μέρος του ξένου συναλλάγματος.
Ενώ η κυβέρνηση έχει αυξήσει κατά πολύ τις κοινωνικές δαπάνες, δεν έχει μειώσει τη μεγάλη συγκέντρωση πλούτου και εισοδήματος στις ανώτερες τάξεις. Επιπλέον, στα ανώτερα και μεσαία στρώματα κρατικής γραφειοκρατίας, ιδίως στους τομείς του πετρελαίου και των συναφών βιομηχανιών, τα επίπεδα αμοιβών είναι επίσης πολύ υψηλά. Η αυτοδιαχείριση δημόσιων επιχειρήσεων περιορίζεται σε ελάχιστες επιχειρήσεις.
Οι προτάσεις αγροτικής μεταρρύθμισης του καθεστώτος δεν κατάφεραν να αλλάξουν τη σχέση ανάμεσα στους εργάτες γης, τους αγρότες και μεγάλους γαιοκτήμονες. Η Εθνική Φρουρά απέτυχε να σταματήσει τις δολοφονίες ηγετών και υποστηρικτών της μεταρρύθμισης από τους πληρωμένους δολοφόνους των ιδιοκτητών.
Οι υποστηρικτές του καθεστώτος υπογραμμίζουν τις εθνικοποιήσεις της κυβέρνησης αλλά δεν φαίνεται να δίνουν σημασία στον αυξανόμενο αριθμό κοινών επιχειρήσεων με πολυεθνικές εταιρίες από Κίνα, Ρωσία, Ιράν και Ευρωπαϊκή Ένωση. Η πιο αμφισβητούμενη πλευρά της Βενεζουέλας είναι η συνεχιζόμενη εξάρτησή της από ένα μόνο εμπόρευμα (πετρέλαιο) που καλύπτει το 70% των εσόδων από τις εξαγωγές και την εξάρτησή της από μια μόνο αγορά, των ΗΠΑ, έναν ανοιχτά εχθρικό και αποσταθεροποιητικό εταίρο. Ανάλογη απειλή για τη μαζική βάση του δρόμου προς το σοσιαλισμό του Τσάβες είναι και η εκτίναξη της εγκληματικότητας λόγω της ανάπτυξης ενός λούμπεν προλεταριάτου και των σχέσεων εμπόρων ναρκωτικών της Κολομβίας με πολιτικούς και στρατιωτικούς αξιωματούχους.
Η πιο χαρακτηριστική καινοτομία και πρωτότυπο χαρακτηριστικό της Βενεζουέλας είναι το μείγμα του ιστορικού Μπολιβαριανού εθνικισμού, του μαρξισμού του 20ού αιώνα και του λατινοαμερικανικού λαϊκισμού. Η αντίληψη του Τσάβες για μια βαθιά ρήξη με τις ιμπεριαλιστικές δυνάμεις, η στήριξη στην υποστήριξη των μαζών ενάντια σε αναξιόπιστες εγχώριες ελίτ που είναι ικανές να ξεπουλήσουν τη χώρα, είναι βαθιά ριζωμένη στα διαβάσματα του Σιμόν Μπολιβάρ.
Η οικονομική πρακτική του Τσάβες περιλαμβάνει εκτεταμένη εθνικοποίηση μεγάλων τομέων της βιομηχανίας πετρελαίου, επιλεκτική εθνικοποίηση των επιχειρήσεων-κλειδιά στη βάση πραγματιστικών υπολογισμών και επιδίωξης μεγαλύτερης διατροφικής ασφάλειας. Η πολιτική του ατζέντα περιλαμβάνει τη λειτουργία ενός μαζικού σοσιαλιστικού κόμματος εντός ενός πολυκομματικού συστήματος και τη διενέργεια δημοψηφισμάτων για την προώθηση συνταγματικών αλλαγών. Η καινοτομία βρίσκεται στην ενθάρρυνση της τοπικής αυτοδιοίκησης ώστε να ξεπεραστεί το «νεκρό χέρι» μιας αναποτελεσματικής, εχθρικής και διεφθαρμένης γραφειοκρατίας. Στόχος του Τσάβες φαίνεται να είναι η αντικατάσταση της πολιτικής διά της εκλογικής «αντιπροσώπευσης» που ασκείται από μια τάξη επαγγελματιών πολιτικών, από ένα σύστημα άμεσης δημοκρατίας που βασίζεται στην αυτοδιαχείριση, στα εργοστάσια και στις γειτονιές. Στην κοινωνική πολιτική, ο Τσάβες έχει χρηματοδοτήσει μια πληθώρα από προγράμματα που έχουν σχεδιαστεί για να βελτιώσουν το βιοτικό επίπεδο του 60% του πληθυσμού.
Οι μεταρρυθμίσεις αυτές περιλαμβάνουν: καθολική δωρεάν ιατρική περίθαλψη και εκπαίδευση, έως και το πανεπιστήμιο, την πρόσκληση πάνω από 20.000 Κουβανών γιατρών και τεχνικών και ένα μαζικό πρόγραμμα που περιλαμβάνει την κατασκευή νοσοκομείων και κλινικών. Το καθεστώς του Τσάβες έχει κατασκευάσει και χρηματοδοτήσει ένα μεγάλο δίκτυο από σούπερ μάρκετ που πωλούν τρόφιμα και είδη οικιακής χρήσης σε επιδοτούμενες τιμές για οικογένειες με χαμηλά εισοδήματα. Στην εξωτερική πολιτική, ο Τσάβες έχει αντιταχθεί με συνέπεια στους πολέμους των ΗΠΑ σε Μ. Ανατολή και Ασία και στο δόγμα του «πολέμου κατά της τρομοκρατίας».
Η Βενεζουέλα σήμερα είναι μια μεικτή οικονομία, με τον ιδιωτικό τομέα να κυριαρχεί. Η κρατική ιδιοκτησία έχει επεκταθεί και εθνικές κοινωνικές προτεραιότητες έχουν υπαγορεύσει την ιδιοποίηση των πετρελαϊκών πόρων. Το κράτος κατέχει τον πιο προσοδοφόρο τομέα των εξαγωγών και καρπώνεται το μεγαλύτερο μέρος του ξένου συναλλάγματος.
Ενώ η κυβέρνηση έχει αυξήσει κατά πολύ τις κοινωνικές δαπάνες, δεν έχει μειώσει τη μεγάλη συγκέντρωση πλούτου και εισοδήματος στις ανώτερες τάξεις. Επιπλέον, στα ανώτερα και μεσαία στρώματα κρατικής γραφειοκρατίας, ιδίως στους τομείς του πετρελαίου και των συναφών βιομηχανιών, τα επίπεδα αμοιβών είναι επίσης πολύ υψηλά. Η αυτοδιαχείριση δημόσιων επιχειρήσεων περιορίζεται σε ελάχιστες επιχειρήσεις.
Οι προτάσεις αγροτικής μεταρρύθμισης του καθεστώτος δεν κατάφεραν να αλλάξουν τη σχέση ανάμεσα στους εργάτες γης, τους αγρότες και μεγάλους γαιοκτήμονες. Η Εθνική Φρουρά απέτυχε να σταματήσει τις δολοφονίες ηγετών και υποστηρικτών της μεταρρύθμισης από τους πληρωμένους δολοφόνους των ιδιοκτητών.
Οι υποστηρικτές του καθεστώτος υπογραμμίζουν τις εθνικοποιήσεις της κυβέρνησης αλλά δεν φαίνεται να δίνουν σημασία στον αυξανόμενο αριθμό κοινών επιχειρήσεων με πολυεθνικές εταιρίες από Κίνα, Ρωσία, Ιράν και Ευρωπαϊκή Ένωση. Η πιο αμφισβητούμενη πλευρά της Βενεζουέλας είναι η συνεχιζόμενη εξάρτησή της από ένα μόνο εμπόρευμα (πετρέλαιο) που καλύπτει το 70% των εσόδων από τις εξαγωγές και την εξάρτησή της από μια μόνο αγορά, των ΗΠΑ, έναν ανοιχτά εχθρικό και αποσταθεροποιητικό εταίρο. Ανάλογη απειλή για τη μαζική βάση του δρόμου προς το σοσιαλισμό του Τσάβες είναι και η εκτίναξη της εγκληματικότητας λόγω της ανάπτυξης ενός λούμπεν προλεταριάτου και των σχέσεων εμπόρων ναρκωτικών της Κολομβίας με πολιτικούς και στρατιωτικούς αξιωματούχους.
Εκουαδόρ: Σημαντικά επιτεύγματα
Στο Εκουαδόρ, ο πρόεδρος Κορέα έχει υιοθετήσει τη ρητορική του σοσιαλισμού του 21ου αιώνα και έχει κερδίσει αξιοπιστία από πρωτοβουλίες στην εξωτερική πολιτική. Αυτές περιλαμβάνουν το κλείσιμο της αμερικανικής στρατιωτικής βάσης στη Μάντα, την αμφισβήτηση μέρους του εξωτερικού χρέους, την καταγγελία για τα συνοριακά επεισόδια με την Κολομβία και την επίθεση στο μυστικό στρατόπεδο των Κολομβιανών ανταρτών, την άρνηση των πολιτικών ελεύθερου εμπορίου των ΗΠΑ και τη στήριξη στην περιφερειακή ολοκλήρωση που προωθεί η Βενεζουέλα (ALBA). Τα κύρια επιτεύγματα στο εσωτερικό περιστρέφονται γύρω από τη στήριξη στα «κινήματα πολιτών» και στην επιτυχία του να ανατρέψει το δεξιό, υποστηριζόμενο από τις ΗΠΑ, αυταρχικό καθεστώς του Λούθιο Γκουτιέρεζ, τη σύγκληση συντακτικής συνέλευσης και τη σύσταση νέου Συντάγματος.
Η πιο εντυπωσιακή απόκλιση από κάθε σοσιαλισμό είναι η εμμονή και επέκταση της ξένης καπιταλιστικής ιδιοκτησίας στις στρατηγικής σημασίας εξορύξεις και πηγές ενέργειας. Μακρόχρονα συμβόλαια εξόρυξης μεγάλης κλίμακας έδωσαν στις ξένες εταιρίες τον πλειοψηφικό έλεγχο στους βασικούς τομείς ξένου συναλλάγματος και εξαγωγικών κερδών. Το χειρότερο είναι ότι ο Κορέα έχει καταστείλει βίαια και έχει απορρίψει τα αιτήματα των ινδιάνικων κοινοτήτων του Αμαζονίου και των Άνδεων που ζουν και εργάζονται στην γη που παραχωρήθηκε στις μεταλλευτικές πολυεθνικές. Παρά τις αντίθετες δικαστικές αποφάσεις, ο Κορέα επιδιώκει με ζήλο να κάνει κεντρικό άξονα της «αναπτυξιακής στρατηγικής» του, την εκμετάλλευση του ορυκτού πλούτου από ξένους.
Η λαϊκή στήριξη του Κορέα βασίζεται κυρίως σε βραχυπρόθεσμες παραχωρήσεις, με τη μορφή αυξήσεων μισθών και ημερομισθίων και παροχής πιστώσεων στις μικρές επιχειρήσεις, μέτρα που δεν είναι βιώσιμα στις συνθήκες της παγκόσμιας ύφεσης. Η παραχώρηση των τηλεπικοινωνιακών μονοπωλίων σε ιδιωτικές εταιρίες, η αντίθεσή του στην αγροτική μεταρρύθμιση και οι περιοριστικοί όροι για τα συνδικαλιστικά δικαιώματα έχουν οδηγήσει σε αύξηση των απεργιών και των διαμαρτυριών.
Στο Εκουαδόρ, ο πρόεδρος Κορέα έχει υιοθετήσει τη ρητορική του σοσιαλισμού του 21ου αιώνα και έχει κερδίσει αξιοπιστία από πρωτοβουλίες στην εξωτερική πολιτική. Αυτές περιλαμβάνουν το κλείσιμο της αμερικανικής στρατιωτικής βάσης στη Μάντα, την αμφισβήτηση μέρους του εξωτερικού χρέους, την καταγγελία για τα συνοριακά επεισόδια με την Κολομβία και την επίθεση στο μυστικό στρατόπεδο των Κολομβιανών ανταρτών, την άρνηση των πολιτικών ελεύθερου εμπορίου των ΗΠΑ και τη στήριξη στην περιφερειακή ολοκλήρωση που προωθεί η Βενεζουέλα (ALBA). Τα κύρια επιτεύγματα στο εσωτερικό περιστρέφονται γύρω από τη στήριξη στα «κινήματα πολιτών» και στην επιτυχία του να ανατρέψει το δεξιό, υποστηριζόμενο από τις ΗΠΑ, αυταρχικό καθεστώς του Λούθιο Γκουτιέρεζ, τη σύγκληση συντακτικής συνέλευσης και τη σύσταση νέου Συντάγματος.
Η πιο εντυπωσιακή απόκλιση από κάθε σοσιαλισμό είναι η εμμονή και επέκταση της ξένης καπιταλιστικής ιδιοκτησίας στις στρατηγικής σημασίας εξορύξεις και πηγές ενέργειας. Μακρόχρονα συμβόλαια εξόρυξης μεγάλης κλίμακας έδωσαν στις ξένες εταιρίες τον πλειοψηφικό έλεγχο στους βασικούς τομείς ξένου συναλλάγματος και εξαγωγικών κερδών. Το χειρότερο είναι ότι ο Κορέα έχει καταστείλει βίαια και έχει απορρίψει τα αιτήματα των ινδιάνικων κοινοτήτων του Αμαζονίου και των Άνδεων που ζουν και εργάζονται στην γη που παραχωρήθηκε στις μεταλλευτικές πολυεθνικές. Παρά τις αντίθετες δικαστικές αποφάσεις, ο Κορέα επιδιώκει με ζήλο να κάνει κεντρικό άξονα της «αναπτυξιακής στρατηγικής» του, την εκμετάλλευση του ορυκτού πλούτου από ξένους.
Η λαϊκή στήριξη του Κορέα βασίζεται κυρίως σε βραχυπρόθεσμες παραχωρήσεις, με τη μορφή αυξήσεων μισθών και ημερομισθίων και παροχής πιστώσεων στις μικρές επιχειρήσεις, μέτρα που δεν είναι βιώσιμα στις συνθήκες της παγκόσμιας ύφεσης. Η παραχώρηση των τηλεπικοινωνιακών μονοπωλίων σε ιδιωτικές εταιρίες, η αντίθεσή του στην αγροτική μεταρρύθμιση και οι περιοριστικοί όροι για τα συνδικαλιστικά δικαιώματα έχουν οδηγήσει σε αύξηση των απεργιών και των διαμαρτυριών.
Βολιβία: Μεγάλες αλλαγές σε 9 τομείς
Ο Μοράλες έχει προωθήσει κοινωνικο-πολιτικές αλλαγές σε εννέα τομείς. Η πιο σημαντική εσωτερική αλλαγή εντοπίζεται στο πεδίο των πολιτικών, πολιτιστικών, νομικών δικαιωμάτων των ιθαγενικών λαών.
Παραπέρα, το κράτος έχει ελαφρώς αυξήσει το μερίδιό του στα έσοδα από τις κοινές επιχειρήσεις με πολυεθνικές εταιρίες, έχει αυξήσει την τιμή του αερίου που πουλάει σε Βραζιλία και Αργεντινή. Ο Μοράλες επέτρεψε αυξήσεις στους κατώτατους μισθούς, ημερομίσθια και συντάξεις. Ωστόσο, οι αυξήσεις ήταν πολύ χαμηλότερες από τις προεκλογικές του εξαγγελίες για διπλασιασμό του κατώτατου μισθού.
Το μεγαλύτερο κατόρθωμα του καθεστώτος ήταν η αύξηση των συναλλαγματικών αποθεμάτων από τα 2 στα 6 δισεκατομμύρια δολάρια, η δημοσιονομική πειθαρχία και ο αυστηρός έλεγχος στις κοινωνικές δαπάνες και τα πλεονάσματα. Βέβαια, ο τριπλασιασμός των αποθεμάτων με φόντο το 60% που ζει κάτω από το όριο της φτώχειας (κυρίως στον αγροτικό ινδιάνικο πληθυσμό) δεν είναι μια πολιτική που διεκδικεί σοσιαλιστικά πιστοποιητικά.
Ο Μοράλες έχει ενισχύσει τα εργατικά συνδικάτα και κυρίως έχει αποφύγει να καταστείλει τα κινήματα των μεταλλωρύχων και αγροτών, αλλά την ίδια στιγμή έχει διορίσει τους ηγέτες τους, περιορίζοντας με αυτό τον τρόπο τις απεργίες και την ανεξάρτητη ταξική δράση, παρά τις κοινωνικές ανισότητες που επιμένουν. Η ντε φάκτο ανοχή συνδέεται με τις αυξανόμενες κορπορατιστικές σχέσεις ανάμεσα στο καθεστώς και τα λαϊκά τμήματα της κοινωνίας των πολιτών.
Η οικονομική στρατηγική του Μοράλες βασίζεται στην τριπλή συμμαχία ανάμεσα στις αγρο-μεταλλευτικές πολυεθνικές, στους μικρομεσαίους καπιταλιστές και στο ινδιάνικο και συνδικαλιστικό κίνημα. Έχει διοχετεύσει εκατομμύρια σε επιχορηγήσεις «συνεταιρισμών» που στην πραγματικότητα είναι μικρομεσαίοι ιδιοκτήτες μεταλλείων που εκμεταλλεύονται μισθωτή εργασία.
Ο Μοράλες έχει συμμαχήσει με τη Βενεζουέλα στην υποστήριξη της Κούβας, προσχώρησε στην ALBA, έχει αναπτύξει σχέσεις με το Ιράν και πάνω απ’ όλα έχει εναντιωθεί στην πολιτική των ΗΠΑ σε διάφορους τομείς: στο εμπάργκο των ΗΠΑ στην Κούβα, στις επτά αμερικανικές στρατιωτικές βάσεις στην Κολομβία, στο πραξικόπημα στην Ονδούρα και στην κατάργηση των δασμών. Τερμάτισε την παρουσία της αμερικανικής DEA (Υπηρεσία Ελέγχου Ναρκωτικών) και περιόρισε κάποιες από τις δραστηριότητες της AID (Εταιρία Διεθνούς Ανάπτυξης). Έχει καταγγείλει τον πόλεμο των ΗΠΑ στο Αφγανιστάν και στο Ιράκ, καταδίκασε τις επιθέσεις των Ισραηλινών ενάντια στους Παλαιστίνιους και είναι σθεναρός υποστηρικτής της μη-επέμβασης, εκτός από την περίπτωση της Αϊτής.
Η πιο εντυπωσιακή πλευρά της οικονομικής πολιτικής στη Βολιβία είναι η αυξανόμενη έκταση των επενδύσεων ξένων πολυεθνικών εταιριών. Απότοκο της πολιτικής ανοιχτών θυρών προς το εξαγωγικό κεφάλαιο, ο Μοράλες παρέχει γενναιόδωρες επιδοτήσεις και χαμηλότοκα δάνεια στον αγρο-βιομηχανικό τομέα. Μια επιτόπου επίσκεψη στις αγροτικές περιοχές και παραγκουπόλεις επιβεβαιώνει όσους υποστηρίζουν ότι δεν έχει αλλάξει τίποτα στις ταξικές ανισότητες. Οι πιο πλούσιες 100 οικογένειες της Σάντα Κρουζ εξακολουθούν να κατέχουν πάνω από το 80% της εύφορης γης, ενώ πάνω από το 80% των αγροτών και των Ινδιάνων ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας.
Ο Μοράλες εκπλήρωσε την υπόσχεσή του να διασφαλίσει την παραδοσιακή πολυ-τομεακή οικονομική ελίτ. Στην πραγματικότητα εξαρτάται και προάγει την αγρο-εξαγωγική παραγωγή σε βάρος της οικογενειακής καλλιέργειας για τοπική κατανάλωση. Ακόμα χειρότερα, οι συνθήκες ζωής των εργατών γης ελάχιστα έχουν βελτιωθεί στο ελάχιστο. Οποιοδήποτε κίνημα από τα κάτω πιέζει για αναδιανομή των εκτενών μη καλλιεργημένων εκτάσεων, βρίσκει απέναντί του τη σθεναρή αντίθεση της κυβέρνησης, που πρόδωσε τις υποσχέσεις της πως μόνο οι καλλιεργημένες φάρμες δεν θα απαλλοτριωθούν.
Ο Μοράλες έχει προωθήσει κοινωνικο-πολιτικές αλλαγές σε εννέα τομείς. Η πιο σημαντική εσωτερική αλλαγή εντοπίζεται στο πεδίο των πολιτικών, πολιτιστικών, νομικών δικαιωμάτων των ιθαγενικών λαών.
Παραπέρα, το κράτος έχει ελαφρώς αυξήσει το μερίδιό του στα έσοδα από τις κοινές επιχειρήσεις με πολυεθνικές εταιρίες, έχει αυξήσει την τιμή του αερίου που πουλάει σε Βραζιλία και Αργεντινή. Ο Μοράλες επέτρεψε αυξήσεις στους κατώτατους μισθούς, ημερομίσθια και συντάξεις. Ωστόσο, οι αυξήσεις ήταν πολύ χαμηλότερες από τις προεκλογικές του εξαγγελίες για διπλασιασμό του κατώτατου μισθού.
Το μεγαλύτερο κατόρθωμα του καθεστώτος ήταν η αύξηση των συναλλαγματικών αποθεμάτων από τα 2 στα 6 δισεκατομμύρια δολάρια, η δημοσιονομική πειθαρχία και ο αυστηρός έλεγχος στις κοινωνικές δαπάνες και τα πλεονάσματα. Βέβαια, ο τριπλασιασμός των αποθεμάτων με φόντο το 60% που ζει κάτω από το όριο της φτώχειας (κυρίως στον αγροτικό ινδιάνικο πληθυσμό) δεν είναι μια πολιτική που διεκδικεί σοσιαλιστικά πιστοποιητικά.
Ο Μοράλες έχει ενισχύσει τα εργατικά συνδικάτα και κυρίως έχει αποφύγει να καταστείλει τα κινήματα των μεταλλωρύχων και αγροτών, αλλά την ίδια στιγμή έχει διορίσει τους ηγέτες τους, περιορίζοντας με αυτό τον τρόπο τις απεργίες και την ανεξάρτητη ταξική δράση, παρά τις κοινωνικές ανισότητες που επιμένουν. Η ντε φάκτο ανοχή συνδέεται με τις αυξανόμενες κορπορατιστικές σχέσεις ανάμεσα στο καθεστώς και τα λαϊκά τμήματα της κοινωνίας των πολιτών.
Η οικονομική στρατηγική του Μοράλες βασίζεται στην τριπλή συμμαχία ανάμεσα στις αγρο-μεταλλευτικές πολυεθνικές, στους μικρομεσαίους καπιταλιστές και στο ινδιάνικο και συνδικαλιστικό κίνημα. Έχει διοχετεύσει εκατομμύρια σε επιχορηγήσεις «συνεταιρισμών» που στην πραγματικότητα είναι μικρομεσαίοι ιδιοκτήτες μεταλλείων που εκμεταλλεύονται μισθωτή εργασία.
Ο Μοράλες έχει συμμαχήσει με τη Βενεζουέλα στην υποστήριξη της Κούβας, προσχώρησε στην ALBA, έχει αναπτύξει σχέσεις με το Ιράν και πάνω απ’ όλα έχει εναντιωθεί στην πολιτική των ΗΠΑ σε διάφορους τομείς: στο εμπάργκο των ΗΠΑ στην Κούβα, στις επτά αμερικανικές στρατιωτικές βάσεις στην Κολομβία, στο πραξικόπημα στην Ονδούρα και στην κατάργηση των δασμών. Τερμάτισε την παρουσία της αμερικανικής DEA (Υπηρεσία Ελέγχου Ναρκωτικών) και περιόρισε κάποιες από τις δραστηριότητες της AID (Εταιρία Διεθνούς Ανάπτυξης). Έχει καταγγείλει τον πόλεμο των ΗΠΑ στο Αφγανιστάν και στο Ιράκ, καταδίκασε τις επιθέσεις των Ισραηλινών ενάντια στους Παλαιστίνιους και είναι σθεναρός υποστηρικτής της μη-επέμβασης, εκτός από την περίπτωση της Αϊτής.
Η πιο εντυπωσιακή πλευρά της οικονομικής πολιτικής στη Βολιβία είναι η αυξανόμενη έκταση των επενδύσεων ξένων πολυεθνικών εταιριών. Απότοκο της πολιτικής ανοιχτών θυρών προς το εξαγωγικό κεφάλαιο, ο Μοράλες παρέχει γενναιόδωρες επιδοτήσεις και χαμηλότοκα δάνεια στον αγρο-βιομηχανικό τομέα. Μια επιτόπου επίσκεψη στις αγροτικές περιοχές και παραγκουπόλεις επιβεβαιώνει όσους υποστηρίζουν ότι δεν έχει αλλάξει τίποτα στις ταξικές ανισότητες. Οι πιο πλούσιες 100 οικογένειες της Σάντα Κρουζ εξακολουθούν να κατέχουν πάνω από το 80% της εύφορης γης, ενώ πάνω από το 80% των αγροτών και των Ινδιάνων ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας.
Ο Μοράλες εκπλήρωσε την υπόσχεσή του να διασφαλίσει την παραδοσιακή πολυ-τομεακή οικονομική ελίτ. Στην πραγματικότητα εξαρτάται και προάγει την αγρο-εξαγωγική παραγωγή σε βάρος της οικογενειακής καλλιέργειας για τοπική κατανάλωση. Ακόμα χειρότερα, οι συνθήκες ζωής των εργατών γης ελάχιστα έχουν βελτιωθεί στο ελάχιστο. Οποιοδήποτε κίνημα από τα κάτω πιέζει για αναδιανομή των εκτενών μη καλλιεργημένων εκτάσεων, βρίσκει απέναντί του τη σθεναρή αντίθεση της κυβέρνησης, που πρόδωσε τις υποσχέσεις της πως μόνο οι καλλιεργημένες φάρμες δεν θα απαλλοτριωθούν.
Συμπέρασμα
Το βασικό ερώτημα αν ο «σοσιαλισμός του 21ου αιώνα» στη Λατινική Αμερική βαδίζει προς περαιτέρω κοινωνικοποίηση ή απλώς πρόκειται για μεταβατικά καθεστώτα που ανοίγουν το δρόμο προς την αποκατάσταση της νεοφιλελεύθερης φιλοαμερικανικής περιφέρειας, παραμένει ανοιχτό ακόμη κι αν οι ενδείξεις κλίνουν προς το δεύτερο ενδεχόμενο.
Η Βενεζουέλα έχει εθνικοποιήσει τις μεγάλες ξένες και ντόπιες ιδιωτικές επιχειρήσεις (πετρέλαιο, χάλυβας, τσιμέντο, τράπεζες, τηλεπικοινωνίες), απαλλοτρίωσε μεγάλες εκτάσεις γης και εγκατέστησε 100.000 οικογένειες, χρηματοδότησε τη δημόσια υγεία και προγράμματα εκπαίδευσης και ενθάρρυνε τα κοινοτικά συμβούλια και την εργατική αυτοδιαχείριση σε ορισμένες περιπτώσεις.
Η Βολιβία έχει εθνικοποιήσει ελάχιστες, αν όχι καμιά από τις μεγάλες επιχειρήσεις. Αντίθετα, ο Μοράλες έχει προωθήσει και υπογράψει κοινές δημοσιο-ιδιωτικές επιχειρήσεις, άνοιξε τις πόρτες σε δεκάδες ξένα μεταλλευτικά κονσόρτσιουμ, υπερασπίστηκε πολιτικές μεταρρυθμίσεις που έδωσαν δικαιώματα στους ιθαγενείς και αύξησε τις κοινωνικές δαπάνες για στέγη, υποδομές και ανακούφιση των φτωχών. Αγροτική μεταρρύθμιση δεν έγινε.
Στο Εκουαδόρ οι μεγάλες παραχωρήσεις προς τις μεταλλευτικές και πετρελαϊκές εταιρίες συνοδεύτηκαν από την ιδιωτικοποίηση των τηλεπικοινωνιών και τις επιδοτήσεις προς τις περιφερειακές επιχειρηματικές ελίτ.
Αντί για αγροτική μεταρρύθμιση, ο Κορέα έχει δώσει τη γη των Ινδιάνων στις μεταλλευτικές εταιρίες για εκμετάλλευση, αύξησε τις κοινωνικές δαπάνες, κατήγγειλε τη συμφωνία χρήσης της στρατιωτικής βάσης στη Μάντα από τις ΗΠΑ, καθώς και τις στρατιωτικές πολιτικές και πολιτικές ελευθέρου εμπορίου των ΗΠΑ. Διατήρησε τη δολαριοποιημένη οικονομία περιορίζοντας τη χαλάρωση της δημοσιονομικής πολιτικής.
Ο «σοσιαλισμός του 21ου αιώνα» στέκεται αντιπολιτευτικά προς τον αμερικανικό μιλιταρισμό και παρεμβατισμό, έχει περιορίσει τον ξένο έλεγχο στις πηγές πρώτων υλών και είναι πιο ανεκτικός προς τα κοινωνικά κινήματα.
Το βασικό ερώτημα αν ο «σοσιαλισμός του 21ου αιώνα» στη Λατινική Αμερική βαδίζει προς περαιτέρω κοινωνικοποίηση ή απλώς πρόκειται για μεταβατικά καθεστώτα που ανοίγουν το δρόμο προς την αποκατάσταση της νεοφιλελεύθερης φιλοαμερικανικής περιφέρειας, παραμένει ανοιχτό ακόμη κι αν οι ενδείξεις κλίνουν προς το δεύτερο ενδεχόμενο.
Η Βενεζουέλα έχει εθνικοποιήσει τις μεγάλες ξένες και ντόπιες ιδιωτικές επιχειρήσεις (πετρέλαιο, χάλυβας, τσιμέντο, τράπεζες, τηλεπικοινωνίες), απαλλοτρίωσε μεγάλες εκτάσεις γης και εγκατέστησε 100.000 οικογένειες, χρηματοδότησε τη δημόσια υγεία και προγράμματα εκπαίδευσης και ενθάρρυνε τα κοινοτικά συμβούλια και την εργατική αυτοδιαχείριση σε ορισμένες περιπτώσεις.
Η Βολιβία έχει εθνικοποιήσει ελάχιστες, αν όχι καμιά από τις μεγάλες επιχειρήσεις. Αντίθετα, ο Μοράλες έχει προωθήσει και υπογράψει κοινές δημοσιο-ιδιωτικές επιχειρήσεις, άνοιξε τις πόρτες σε δεκάδες ξένα μεταλλευτικά κονσόρτσιουμ, υπερασπίστηκε πολιτικές μεταρρυθμίσεις που έδωσαν δικαιώματα στους ιθαγενείς και αύξησε τις κοινωνικές δαπάνες για στέγη, υποδομές και ανακούφιση των φτωχών. Αγροτική μεταρρύθμιση δεν έγινε.
Στο Εκουαδόρ οι μεγάλες παραχωρήσεις προς τις μεταλλευτικές και πετρελαϊκές εταιρίες συνοδεύτηκαν από την ιδιωτικοποίηση των τηλεπικοινωνιών και τις επιδοτήσεις προς τις περιφερειακές επιχειρηματικές ελίτ.
Αντί για αγροτική μεταρρύθμιση, ο Κορέα έχει δώσει τη γη των Ινδιάνων στις μεταλλευτικές εταιρίες για εκμετάλλευση, αύξησε τις κοινωνικές δαπάνες, κατήγγειλε τη συμφωνία χρήσης της στρατιωτικής βάσης στη Μάντα από τις ΗΠΑ, καθώς και τις στρατιωτικές πολιτικές και πολιτικές ελευθέρου εμπορίου των ΗΠΑ. Διατήρησε τη δολαριοποιημένη οικονομία περιορίζοντας τη χαλάρωση της δημοσιονομικής πολιτικής.
Ο «σοσιαλισμός του 21ου αιώνα» στέκεται αντιπολιτευτικά προς τον αμερικανικό μιλιταρισμό και παρεμβατισμό, έχει περιορίσει τον ξένο έλεγχο στις πηγές πρώτων υλών και είναι πιο ανεκτικός προς τα κοινωνικά κινήματα.
Οι καταβολές του αντινεοφιλελεύθερου κύματος
Την περίοδο 1976-2000, με την εξαίρεση της επανάστασης των Σαντινίστας το 1979, η Δεξιά βρισκόταν σε άνοδο. Η μακρόχρονη κυριαρχία της εξασφαλιζόταν με τη χειρότερη καταπίεση στην ιστορία της Λ. Αμερικής. Τα στρατιωτικά καθεστώτα και οι διάδοχες αυταρχικές νεοφιλελεύθερες κυβερνήσεις διέλυσαν όλους τους δασμολογικούς φραγμούς και ελέγχους κεφαλαιακών ροών σε μια κατάδυση στην πιο ακραία και καταστροφική ελεύθερη αγορά και εξαρτημένη οικονομική πολιτική. Την περίοδο 1976-2000 πάνω από 5.000 δημόσιες επιχειρήσεις ιδιωτικοποιήθηκαν, τις περισσότερες πήραν πολυεθνικές εταιρίες. Πάνω από 1,5 τρισ. δολάρια διέφυγαν σε υπερπόντιες κατευθύνσεις.
Ωστόσο, η χρυσή εποχή για τις ΗΠΑ στη Λ. Αμερική στη διάρκεια της δεκαετίας του ’90, ήταν μια περίοδος οικονομικής στασιμότητας, κοινωνικής πόλωσης και αυξανόμενης ευθραυστότητας σε κρίσεις. Η κατάσταση ήταν ώριμη για τις λαϊκές εξεγέρσεις των πρώτων χρόνων της νέας χιλιετίας και την εμφάνιση ενός κύματος κεντροαριστερών καθεστώτων στην περιοχή.
Υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις ότι η επιρροή των ΗΠΑ έχει υποστεί μια σημαντική πτώση τόσο ως οικονομική δύναμη όσο και στην παρεμβατική της δυνατότητα. Οι ΗΠΑ δεν είναι πλέον χώρα πιστωτής. Δεν είναι ο κύριος εμπορικός εταίρος της Βραζιλίας, Χιλής, Περού και Αργεντινής και χάνει έδαφος και στην υπόλοιπη Λ. Αμερική, με εξαίρεση το Μεξικό. Η Ουάσιγκτον έχει χάσει επιρροή ακόμη και στην εσωτερική της αυλή, την Καραϊβική και την Κεντρική Αμερική. Σαν από επιδίωξη εξισορρόπησης της απώλειας σε οικονομική επιρροή (με κορύφωμα την απόρριψη της Συμφωνίας Ελεύθερου Εμπορίου της Λ. Αμερικής) έχει αυξήσει τη στρατιωτική της παρουσία, επεκτείνοντας 7 βάσεις στην Κολομβία, υποστηρίζοντας το πραξικόπημα στην Ονδούρα και ενισχύοντας την παρουσία του Τέταρτου Στόλου έξω από τις ακτές της Λ. Αμερικής.
Παρά την προβολή της στρατιωτικής της ισχύος, οι περιστάσεις εκτός Λ. Αμερικής έχουν αδυνατίσει την παρεμβατική της δυνατότητα. Τα ήδη υψηλά επίπεδα αντιπολίτευσης και εξάντλησης των αντοχών στις ΗΠΑ καθιστούν δύσκολο για την Ουάσιγκτον έναν επιπλέον πόλεμο στη Λ. Αμερική. Η άνοδος των παγκόσμιων αγορών, ιδιαίτερα στην Ασία, έχει επιτρέψει στις κυβερνήσεις να διαφοροποιήσουν τις αγορές τους και τους επενδυτικούς εταίρους. Έχοντας υποφέρει από τις συνέπειες των χρηματιστικών κρίσεων, έχουν επιβάλει περιορισμούς στις κινήσεις κεφαλαίων, που περιορίζουν τις δυνατότητες των κερδοσκοπικών επενδυτικών τραπεζών των ΗΠΑ.
Την περίοδο 1976-2000, με την εξαίρεση της επανάστασης των Σαντινίστας το 1979, η Δεξιά βρισκόταν σε άνοδο. Η μακρόχρονη κυριαρχία της εξασφαλιζόταν με τη χειρότερη καταπίεση στην ιστορία της Λ. Αμερικής. Τα στρατιωτικά καθεστώτα και οι διάδοχες αυταρχικές νεοφιλελεύθερες κυβερνήσεις διέλυσαν όλους τους δασμολογικούς φραγμούς και ελέγχους κεφαλαιακών ροών σε μια κατάδυση στην πιο ακραία και καταστροφική ελεύθερη αγορά και εξαρτημένη οικονομική πολιτική. Την περίοδο 1976-2000 πάνω από 5.000 δημόσιες επιχειρήσεις ιδιωτικοποιήθηκαν, τις περισσότερες πήραν πολυεθνικές εταιρίες. Πάνω από 1,5 τρισ. δολάρια διέφυγαν σε υπερπόντιες κατευθύνσεις.
Ωστόσο, η χρυσή εποχή για τις ΗΠΑ στη Λ. Αμερική στη διάρκεια της δεκαετίας του ’90, ήταν μια περίοδος οικονομικής στασιμότητας, κοινωνικής πόλωσης και αυξανόμενης ευθραυστότητας σε κρίσεις. Η κατάσταση ήταν ώριμη για τις λαϊκές εξεγέρσεις των πρώτων χρόνων της νέας χιλιετίας και την εμφάνιση ενός κύματος κεντροαριστερών καθεστώτων στην περιοχή.
Υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις ότι η επιρροή των ΗΠΑ έχει υποστεί μια σημαντική πτώση τόσο ως οικονομική δύναμη όσο και στην παρεμβατική της δυνατότητα. Οι ΗΠΑ δεν είναι πλέον χώρα πιστωτής. Δεν είναι ο κύριος εμπορικός εταίρος της Βραζιλίας, Χιλής, Περού και Αργεντινής και χάνει έδαφος και στην υπόλοιπη Λ. Αμερική, με εξαίρεση το Μεξικό. Η Ουάσιγκτον έχει χάσει επιρροή ακόμη και στην εσωτερική της αυλή, την Καραϊβική και την Κεντρική Αμερική. Σαν από επιδίωξη εξισορρόπησης της απώλειας σε οικονομική επιρροή (με κορύφωμα την απόρριψη της Συμφωνίας Ελεύθερου Εμπορίου της Λ. Αμερικής) έχει αυξήσει τη στρατιωτική της παρουσία, επεκτείνοντας 7 βάσεις στην Κολομβία, υποστηρίζοντας το πραξικόπημα στην Ονδούρα και ενισχύοντας την παρουσία του Τέταρτου Στόλου έξω από τις ακτές της Λ. Αμερικής.
Παρά την προβολή της στρατιωτικής της ισχύος, οι περιστάσεις εκτός Λ. Αμερικής έχουν αδυνατίσει την παρεμβατική της δυνατότητα. Τα ήδη υψηλά επίπεδα αντιπολίτευσης και εξάντλησης των αντοχών στις ΗΠΑ καθιστούν δύσκολο για την Ουάσιγκτον έναν επιπλέον πόλεμο στη Λ. Αμερική. Η άνοδος των παγκόσμιων αγορών, ιδιαίτερα στην Ασία, έχει επιτρέψει στις κυβερνήσεις να διαφοροποιήσουν τις αγορές τους και τους επενδυτικούς εταίρους. Έχοντας υποφέρει από τις συνέπειες των χρηματιστικών κρίσεων, έχουν επιβάλει περιορισμούς στις κινήσεις κεφαλαίων, που περιορίζουν τις δυνατότητες των κερδοσκοπικών επενδυτικών τραπεζών των ΗΠΑ.
Βαριά ήττα της αντίδρασης στη Βενεζουέλα
Την περασμένη Κυριακή πραγματοποιήθηκαν περιφερειακές εκλογές στη Βενεζουέλα κάτω από τη βαριά σκιά της ασθένειας του προέδρου Ούγκο Τσάβες, ο οποίος πάσχει από καρκίνο και υποβλήθηκε σε νέα εγχείρηση στην Κούβα.
Έτσι, οι αντιδραστικές δυνάμεις ήλπιζαν στην αποθάρρυνση του λαϊκού στρατοπέδου, υπολογίζοντας όχι μόνο να διατηρήσουν τον έλεγχο που είχαν στις 8 από τις 23 περιφέρειες, αλλά και να αποσπάσουν κι άλλες από το Ενοποιημένο Σοσιαλιστικό Κόμμα Βενεζουέλας (PSUV). Τις περίμενε όμως μια πολύ δυσάρεστη έκπληξη: οι υποστηρικτές του Τσάβες επικράτησαν και στις 15 περιφέρειες που είχαν μέχρι σήμερα, ενώ επιπλέον κέρδισαν 5 από τις 8 που έλεγχε ώς τώρα η Δεξιά.
Με την ανακοίνωση των αποτελεσμάτων, τεράστιος αριθμός ανθρώπων ξεχύθηκαν στους δρόμους σε όλη τη χώρα για να πανηγυρίσουν το νέο εκλογικό θρίαμβο, που αποτελεί μια ακόμη ένδειξη του «πείσματος» τ ου λαού της Βενεζουέλας να υπερασπίσει τις κατακτήσεις του.
Sierra Maestra
Την περασμένη Κυριακή πραγματοποιήθηκαν περιφερειακές εκλογές στη Βενεζουέλα κάτω από τη βαριά σκιά της ασθένειας του προέδρου Ούγκο Τσάβες, ο οποίος πάσχει από καρκίνο και υποβλήθηκε σε νέα εγχείρηση στην Κούβα.
Έτσι, οι αντιδραστικές δυνάμεις ήλπιζαν στην αποθάρρυνση του λαϊκού στρατοπέδου, υπολογίζοντας όχι μόνο να διατηρήσουν τον έλεγχο που είχαν στις 8 από τις 23 περιφέρειες, αλλά και να αποσπάσουν κι άλλες από το Ενοποιημένο Σοσιαλιστικό Κόμμα Βενεζουέλας (PSUV). Τις περίμενε όμως μια πολύ δυσάρεστη έκπληξη: οι υποστηρικτές του Τσάβες επικράτησαν και στις 15 περιφέρειες που είχαν μέχρι σήμερα, ενώ επιπλέον κέρδισαν 5 από τις 8 που έλεγχε ώς τώρα η Δεξιά.
Με την ανακοίνωση των αποτελεσμάτων, τεράστιος αριθμός ανθρώπων ξεχύθηκαν στους δρόμους σε όλη τη χώρα για να πανηγυρίσουν το νέο εκλογικό θρίαμβο, που αποτελεί μια ακόμη ένδειξη του «πείσματος» τ ου λαού της Βενεζουέλας να υπερασπίσει τις κατακτήσεις του.
Sierra Maestra
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου