Του Ευάγγελου Κουσιάδη
(Σύμβουλου Ψυχικής Υγείας-Ψυχοθεραπευτή)
"Τίποτα δεν είναι αρκετό, για όποιον το αρκετό του είναι λίγο" (Επίκουρος)
Στον ευρύτερο χώρο της ψυχοθεραπείας οι έννοιες της εσωτερικής εξάρτησης και του συναισθηματικού εθισμού δεν έχουν να κάνουν με τη χρήση χημικών ή άλλων διεγερτικών ουσιών. Σε όλο τον κόσμο υπάρχουν εκατομμύρια άνθρωποι οι οποίοι δεν κάνουν χρήση ναρκωτικών ουσιών και ωστόσο θεωρούνται εξαρτημένοι....
Η έννοια της εξάρτησης
Στο σύγχρονο παγκόσμιο περιβάλλον της αφθονίας και του κορεσμού, ο καθένας μπορεί να επιλέξει την προσωπική του μορφή εξάρτησης.
Διαταραχές στην πρόσληψη τροφής, ως αποτέλεσμα εμμονής με την εμφάνιση και τον έλεγχο του σώματος, ώρες μπροστά στην τηλεόραση και το Διαδίκτυο, συστηματική παρακολούθηση πορνογραφικού υλικού και πάθος για σεξ, μανία με τον εύκολο πλουτισμό και τα τυχερά παιχνίδια, ανεξέλεγκτη απορρόφηση από την επαγγελματική εργασία σε βάρος του προσωπικού-ελεύθερου χρόνου, καταναλωτική μανία (το περίφημο "shopping therapy") με σοβαρές οικονομικές επιπτώσεις, πάθος για την επιτυχία σε βάρος της εσωτερικής ισορροπίας και γαλήνης, πάθος με τη νέα τεχνολογία, τα κινητά, τα αυτοκίνητα.
Ο σύγχρονος άνθρωπος μοιάζει παγιδευμένος μέσα στην ίδια του την ελευθερία να επιλέγει.
Η κοινωνία της ελεύθερης βούλησης έχει μετατραπεί σε κοινωνία των εθισμών και της μηχανικής-καταναγκαστικής συμπεριφοράς.
Οι ανθρώπινες ανάγκες για αγάπη, σεξ, τροφή, κοινωνικότητα, αποδοχή, οικονομική ασφάλεια, από σκοπός μετατρέπονται σε αυτοσκοπό, δημιουργώντας μια τέτοια εμμονή που γίνεται αφόρητη αν δεν εκπληρωθεί.
Ο άνθρωπος δημιουργεί σχέσεις εξάρτησης τόσο…με τις εσωτερικές του καταστάσεις, δηλαδή τις σκέψεις του, τα συναισθήματά του, τα όνειρά του, όσο και με το εξωτερικό περιβάλλον.
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο βρίσκεται ο ορισμός της εξάρτησης ή του εθισμού:
Εξάρτηση αποτελεί κάθε συμπεριφορά που παίρνει τη μορφή μιας σχεδόν τελετουργικής, αυτοματοποιημένης συνήθειας, την οποία το άτομο αν και αναγνωρίζει ως καταναγκαστική και ψυχοπιεστική, εν τούτοις αδυνατεί να ελέγξει (και πολύ περισσότερο να σταματήσει), εξαιτίας ισχυρότατων φυσιολογικών, ψυχολογικών και κοινωνικών παραγόντων.
Το κύριο χαρακτηριστικό που συνοδεύει την εξάρτηση και τον εθισμό είναι η απώλεια της προσωπικής ελευθερίας, λόγω της υποταγής στον παρορμητικό χαρακτήρα μιας πολύ έντονης, σφοδρής επιθυμίας για τη βίωση συγκεκριμένων συναισθημάτων σε συγκεκριμένες καταστάσεις με συγκεκριμένες συμπεριφορές.
Η εξάρτηση εμφανίζεται μέσα σε ένα πλαίσιο υποταγής, ανάμεσα σε κάτι ισχυρό (η επιθυμία) και σε κάτι αδύναμο (το ίδιο το άτομο).
Ο μηχανισμός υποδούλωσης
Από τη στιγμή που το ισχυρότερο μέρος επιβάλλει την εξουσία του στο αδύναμο, αρχίζει ο φαύλος κύκλος της εξάρτησης. Το άτομο καθοδηγείται από τη σφοδρότητα των επιθυμιών, οι οποίες αναλαμβάνουν τα ηνία της ψυχής, καταστέλλοντας την ελεύθερη βούληση, και όταν οι επιθυμίες εκπληρωθούν και εκφορτιστούν συναισθηματικά -μέσω της επαναλαμβανόμενης, μηχανικής συμπεριφοράς- το άτομο παραδίδεται στους φόβους των συνεπειών και στα συναισθήματα ενοχής για την αδυναμία του να θέσει υπό έλεγχο τα πάθη και τις συνήθειες που το απειλούν.
Έτσι ο άνθρωπος κινείται διαρκώς παγιδευμένος στο γνωστό δίπολο :επιθυμία και φόβος. Από τη μια, η ακατανίκητη επιθυμία για την εκτέλεση μιας πολύ συγκεκριμένης συμπεριφοράς με σαφή και προσδοκώμενα αποτελέσματα και από την άλλη ο διαρκής φόβος για την επανάληψή της.
Οι συναισθηματικές εξαρτήσεις και εθισμοί δεν έχουν να κάνουν με χημικές, ψυχοδιεγερτικές ουσίες, αλλά με τη διαστρέβλωση και την παθολογική έκφραση βασικών και φυσιολογικών ανθρώπινων αναγκών όπως η σεξουαλικότητα, ο έρωτας, η τροφή, η οικονομική και κοινωνική επιτυχία, η εσωτερική δύναμη και γαλήνη.
Πρόκειται για πανανθρώπινες εκφράσεις και αναζητήσεις, που όμως μέσα από τις εξαρτήσεις κακοποιούνται και διαστρέφονται συστηματικά.
H αγωνία του πόνου
Το σύγχρονο life style ασκεί τρομερή επιρροή και στα δύο φύλα. Η έμφαση που δίνεται στην άμεση εκπλήρωση των επιθυμιών από τις διαφημίσεις και τα περιοδικά, ο υπερτονισμός της σεξουαλικότητας, που εύκολα οδηγεί το ανυποψίαστο άτομο σε πειραματισμούς και συμπεριφορές με κέντρο μόνο την ηδονή, η αποσύνθεση σιγά - σιγά της οικογενειακής εστίας, σε συνδυασμό με τα εσωτερικά κενά των σύγχρονων ανθρώπων, όλα αυτά συνθέτουν το σκηνικό των συναισθηματικών εξαρτήσεων και εθισμών, που κατατρώγουν σταδιακά την ισορροπία και την υγεία των ατόμων.
Οι εξαρτημένοι αναζητούν τη δύναμη στην εκπλήρωση των εμμονών και των παρορμήσεων τους, δεν την αναζητούν μέσα στον ίδιο τους τον εαυτό.
Οι εθιστικές παρορμήσεις που βασίζονται στην απόλαυση και την ευφορία, στην πραγματικότητα υποκινούνται από τα βαθύτερα στρώματα ενός αρχέγονου φόβου: του φόβου μήπως πονέσουμε, μήπως βιώσουμε το εσωτερικό μας κενό και ουρλιάξουμε, του φόβου να αποφύγουμε πάση θυσία κάθε δυσάρεστο συναίσθημα.
Αυτό ακριβώς είναι το κομβικό σημείο κάθε εξάρτησης - το πάγωμα, η ολική "νάρκωση" των αισθήσεων και η φυγή σε έναν άλλο κόσμο, όπου υπάρχουν μόνο οι επιθυμίες - καταπιεστικές μα και ηδονοθηρικές.
Οι άνθρωποι που είναι εξαρτημένοι από τις εθιστικές τους συμπεριφορές επιδιώκουν μόνο ένα πράγμα, την αδιάκοπη ευχαρίστηση.
Δεν αντιλαμβάνονται το όριο του κορεσμού, καθώς ο εγκέφαλός τους λειτουργεί παράγοντας και αναζητώντας συνεχώς τη νευροδιαβιβαστική ουσία ντοπαμίνη, υπεύθυνη για τα συναισθήματα χαράς και ευφορίας.
Ο συναισθηματικά και εσωτερικά εξαρτημένος άνθρωπος αρνείται τον κορεσμό, καθώς ο κορεσμός σημαίνει το θάνατο των επιθυμιών, που είναι ο εφιάλτης κάθε εξαρτημένου, ο οποίος ζει με τις εμμονές του και αναπνέει με τις επιθυμίες του.
Οι επιθυμίες δεν πρέπει να πεθάνουν, αυτό πιστεύει το συναισθηματικά εξαρτημένο άτομο. Η συναισθηματική του εξάρτηση γίνεται η ίδια του η ζωή. Αλλά το τίμημα που καλείται να πληρώσει ο εξαρτημένος είναι μεγάλο.
Είναι η απώλεια της ελεθερίας και του αυτοελέγχου και ο ανελέητος φόβος του υπαρξιακού κενού που τον περιτριγυρίζει, καθώς σε κάθε εξάρτηση η απόλαυση και η ηδονή είναι καταδικασμένες να σβήσουν τόσο γρήγορα και να ξεθυμάνουν.
Το εξαρτημένο άτομο, πεινασμένο καθώς είναι συναισθηματικά, αγνοεί μια βασική αρχή της Νευροφυσιολογίας: κάθε επαναλαμβανόμενο ερέθισμα αμβλύνει τη διεγερσιμότητα. Επομένως, για να νιώσει συναισθηματική ηδονή και διέγερση, ο εξαρτημένος, θα πρέπει σταδιακά να αυξήσει την ένταση και την ποσότητα του αρχικού ερεθίσματος.
Στις εσωτερικές εξαρτήσεις και τους συναισθηματικούς εθισμούς βασιλεύει μία απαράβατη αρχή, η αρχή του ανικανοποίητου.
Η συναισθηματική κάλυψη είναι πάντα πρόσκαιρη, τραγικά πρόσκαιρη. Και προκειμένου να μη βιωθεί ο εσωτερικός πόνος, στην επομένη εξαρτητική συμπεριφορά, η συναισθηματική κάλυψη πρέπει να είναι ακόμα μεγαλύτερη.
Η θεραπεία σε κάθε εξάρτηση (συμπεριλαμβανομένων και των χημικών ουσιών) είναι μία δύσκολη και περίπλοκη υπόθεση.
Σύμφωνα με τα στοιχεία της Βρετανικής Εταιρείας Συμβουλευτικής & Ψυχοθεραπείας στο 90% ων περιπτώσεων ελλοχεύει ο κίνδυνος της υποτροπής: από τις εξαρτήσεις των ναρκωτικών μέχρι τις συναισθηματικές εξαρτήσεις, ο δρόμος για την οριστική απαλλαγή είναι επίπονος και μακρύς.
Έλληνες ερευνητές και ειδικοί για παράδειγμα, επισημαίνουν πως η απαλλαγή από την εξάρτηση στο Διαδίκτυο είναι μία υπόθεση που θέλει πολύ αγώνα και χρόνο, κάτι που ισχύει σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό για την εξάρτηση από το τζόγο ή την εικόνα του σώματος και τις σεξουαλικές εμμονές.
Οι έρευνες αποδεικνύουν ότι ο εθισμός στη σπατάλη χρημάτων - μέσα από διαρκή κατανάλωση υλικών αγαθών - συνοδεύεται κι από άλλου είδους εθισμών, όπως διαταραχές στην πρόσληψη τροφής, εργασιομανία, εμμονές σε σχέση με την εμφάνιση και το σεξ.
Κι όμως ,όλοι αυτοί οι άνθρωποι δείχνουν μία τελείως διαφορετική εικόνα προς τα έξω: δεν αναγνωρίζονται εύκολα, όπως ο ναρκομανής ή ο αλκοολικός. Οι εσωτερικές εξαρτήσεις είναι καλά κρυμμένες, αλλά τη δουλειά τους την κάνουν υπογείως...
Κοινή συνισταμένη όλων των μορφών εξαρτήσεων και εθιστικών συμπεριφορών είναι μία. Είναι το εσωτερικό άλγος, η συναισθηματική ένδεια, που απειλώντας υπογείως την ψυχική υγεία των ανθρώπων, γίνονται μια μηχανική, ασυνείδητα αυτοκαταστροφική συμπεριφορά, που στη βάση της κρύβει την αναζήτηση αυτού που πραγματικά λείπει από τη ζωή : νόημα, προσωπική ελευθερία και βαθιά επαφή με τον αληθινό αν και παραμελημένο Εαυτό.
H μετατόπιση των αναγκών ως αρχή της θεραπείας
Ο εξαρτημένος, ο κάθε εξαρτημένος, θα αποφασίσει να αναζητήσει θεραπεία, όταν ο πόνος της στέρησης γίνει μικρότερος από τον πόνο της διαρκούς υποταγής.
Όταν με άλλα λόγια η εξάρτηση από "σύμμαχος" αρχίζει να μετατρέπεται σε ένα αδίστακτο εχθρό.
Ο θεραπευτής είναι αναγκαίο να εμβαθύνει στη συναισθηματική κατάσταση του εξαρτημένου και να τον στηρίξει ακόμα και στις στιγμές της υποτροπής.
Οι συναισθηματικές εξαρτήσεις είναι πράγματι ύπουλες – παθολογικές συμπεριφορές με βαθιά αίτια, αλλά η εσωτερική λαχτάρα για συναισθηματική κάθαρση και λύτρωση, για πνευματική ανύψωση και η λαχτάρα για την πολυπόθητη αλλαγή μέσα από μια καλύτερη ζωή, είναι τελικά πολύ ισχυρό κίνητρο, που ακόμα και ο εξαρτημένος το έχει βαθιά μέσα του.
Η θεραπεία προσπαθεί να δώσει ένα άλλο, διαφορετικό νόημα στη ζωή του εξαρτημένου, απομυθοποιώντας τον παλιό τρόπο ζωής , με τις εμμονές και τις παθολογικές συνήθειες και χτίζοντας έναν καινούργιο κόσμο πάνω σε πιο υγιείς και δημιουργικές εκφράσεις, που αποκαλύπτουν και ξεδιπλώνουν παραμελημένα ταλέντα και ικανότητες του ατόμου.
Η ψυχολογική στήριξη, η εμπιστοσύνη στις δυνατότητες και η ώθηση για την αλλαγή, είναι αναγκαίες συνθήκες σε ολη τη διάρκεια της θεραπείας, ώστε ο εξαρτημένος να αρχίσει να υφαίνει ξανά τον ιστό της Αυτοεκτίμησής του και να καταφέρει να μετατρέψει την όποια εξάρτησή του, από τρόπο ζωής σε εμπειρία ζωής, που την ξεπέρασε και του δίδαξε πολλά.
Αυτή τη δύναμη της αλλαγής ζητάει ο εξαρτημένος από τη θεραπεία. Έχει την ανάγκη να αισθανθεί πως ο ίδιος έχει τη δύναμη να αλλάξει τη ζωή του, γιατί αξίζει κάτι καλύτερο, όπως άλλωστε όλοι μας.
Δημοσίευμα στο περιοδικό "ΔΙΟΔΟΣ" - Τεύχος 41
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου