Τα πορνό της Προϊστορίας

Της Πάρης Σπίνου 

Απεικονίσεις ερωτικών σκηνών σε προϊστορικά σπήλαια, χρυσές πεοθήκες, ειδώλια γυναικών με τονισμένα στήθη, καψαλισμένα απομεινάρια αφροδισιακών βοτάνων. Πλήθος αρχαιολογικών ευρημάτων, διάσπαρτα σε διάφορα μέρη της γης, άγνωστα τα περισσότερα έξω από τους κύκλους των ειδικών, αποκαλύπτουν πώς διαμορφώθηκε η κουλτούρα του σεξ στην αρχαιότητα.

Σκηνή «ιερογαμίας», κοινώς η «αποπλάνηση» ενός άντρα από δύο γυναίκες, απεικονίζεται σε λυχνάρι που βρέθηκε στη Βουλγαρία. «Ξεκινώντας από μια χρονική αφετηρία 5.000 χρόνων πριν από την εποχή μας, είμαστε σε θέση πια να τεκμηριώσουμε μια ευρύτατη ποικιλία ανθρώπινης σεξουαλικότητας στην περιοχή της Ευρασίας: κτηνοβασία, ομοφυλοφιλία, πορνεία (εμφατικά όχι το αρχαιότερο επάγγελμα), παρενδυσία (ανδρική ή γυναικεία), τρανσεξουαλικότητα....

ορμονοθεραπεία, σαδομαζοχισμός, αντισύλληψη, ιδέες περί φυλετικής καθαρότητας, σεξ ως αναψυχή, αλλά και ως υπερβατική πνευματική εμπειρία», σημειώνει ο αρχαιολόγος, λέκτορας στο Πανεπιστήμιο του Μπράντφορντ, Τίμοθι Τέιλορ, στη μελέτη του με τίτλο «Η προϊστορία του σεξ. 4.000.000 χρόνια ανθρώπινης σεξουαλικότητας», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Αιώρα» (μετάφρ. Δημήτρης Ραπτόπουλος).

Οπτική ποίηση

Βασισμένος σε συμπεράσματα από σύγχρονες αρχαιολογικές ανακαλύψεις ο συγγραφέας -συνεργάτης του History Channel και National Geographic- επιχειρεί να αποτυπώσει με διαφωτιστικό αλλά και ρηξικέλευθο τρόπο τις αρχαίες καταβολές του ερωτισμού και τις ομοιότητές του με τη σύγχρονη εποχή.

Αλλες φορές οι αρχαίος άνθρωπος είναι ένα παιδί της φύσης: Σε σπήλαιο της Σικελίας οι εγχάρακτες εικόνες δείχνουν δύο νεαρούς άνδρες σε περίπτυξη, ενώ γύρω τους χορεύουν άνδρες και γυναίκες. Αλλοτε πάλι είναι συντηρητικός σε «αποκλίνουσες» συμπεριφορές. Πιθανότατα κάτι τέτοιο συνέβη στο «Κόκκινο τρίο», όπως ονομάστηκε η μυστηριώδης τριπλή ταφή νεαρών ατόμων της Εποχής των Παγετώνων, που βρέθηκε στη Σλοβακία: Ενας πάσαλος διαπερνά την ηβική χώρα του ενός από τους δύο άντρες, ενώ κόκκινη ώχρα εντοπίστηκε ανάμεσα στους μηρούς της γυναίκας... Σίγουρα, πάντως, οι αρχαίοι μπορούσαν να ανάγουν σε οπτική ποίηση το ομαδικό σεξ: Στη Λέτνιτσα της Βουλγαρίας έχουν βρεθεί όμορφα ασημένια και επίχρυσα διακοσμητικά χαλινών αλόγων του 4ου αιώνα π.Χ. που απεικονίζουν σκηνές από ένα έπος με άνδρες και γυναίκες, αλλά και τους γάμους μεταξύ θεών και θνητών.

Το σεξ δεν αλλάζει μέσα στους αιώνες, αλλάζουν οι αντιλήψεις μας περί ηθικής. «Οι Ισπανοί του 16ου αιώνα εξοργίστηκαν με την ομοφυλοφιλία και την παρενδυσία των ιθαγενών λαών τους οποίους κατέκτησαν στην Αμερική. Γι' αυτό κατέστρεφαν συστηματικά τα αγάλματα, τα κοσμήματα και τα μνημεία που απεικόνιζαν και εξυμνούσαν τέτοιες πρακτικές», επισημαίνει ο Τέιλορ. «Ακόμα και σήμερα ορισμένοι έφοροι μουσείων κρατούν κλειδωμένο αρχαιολογικό υλικό που το θεωρούν "άσεμνο" ή ανάρμοστο προς έκθεση. Πολλές σημαντικές συλλογές από ρωμαϊκές "μάρκες πορνείων" σκουριάζουν στα υπόγεια διαφόρων ευρωπαϊκών μουσείων».

Οι «μάρκες πορνείων», που στη ρωμαϊκή εποχή ήταν διαδεδομένες σε όλη την Ευρώπη, είχαν στη μια όψη μια σεξουαλική παράσταση και στην άλλη έναν αριθμό. Ετσι, κάθε μισθοφόρος μπορούσε να ζητήσει αυτό που ακριβώς ήθελε από την πόρνη. Τότε θεσμοθετήθηκε ο αγοραίος έρωτας ως επάγγγελμα, κατά την άποψη του συγγραφέα, ενώ έγινε η πρώτη «οργανωμένη βιομηχανία του σεξ, που συμπεριελάμβανε τα πάντα: Από το να σχεδιάζουν και να κόβουν τις μάρκες μέχρι να διαχειρίζονται τα πορνεία».

Η επιστήμη του οργασμού

Οι αρχαίοι Ελληνες, ωστόσο, κατείχαν την επιστήμη του οργασμού. Ο πατέρας της Ιατρικής, Ιπποκράτης, πρώτος περιέγραψε τον γυναικείο: «Θεωρώ ότι κατά τη διάρκεια της συνουσίας ο κόλπος τρίβεται, η μήτρα δονείται, δημιουργείται ένας ερεθισμός στη μήτρα, ο οποίος προκαλεί ευχαρίστηση και θέρμη στο υπόλοιπο σώμα...» Ο ίδιος γνώριζε ότι οι σπόροι του άγριου καρότου εμπόδιζαν ή ακόμα και διέκοπταν την εγκυμοσύνη. Το πιο ισχυρό όμως και περιζήτητο αντισυλληπτικό ήταν το σίλφιο, που επίσης ανακαλύφθηκε από τους Ελληνες στις ακτές της Βόρειας Αφρικής τον 7ο αιώνα π.Χ.

Αν ο Θεός έπλασε τη γυναίκα, ο άντρας έπλασε το άγαλμά της. Ισως το πιο γνωστό έργο παλαιολιθικής τέχνης είναι η Αφροδίτη του Willendorf (βρέθηκε κοντά στο Δούναβη, στην Αυστρία, το 1908), ένα αγαλματίδιο ύψους 15 εκατοστών που αναπαριστά μια γυναίκα με τονισμένους γλουτούς και μεγάλα στήθη. Μέχρι στιγμής έχουν ανακαλυφθεί περί τα 200 αγαλματίδια γυναικών από την Εποχή των Παγετώνων, ωστόσο τόσο ο σκοπός όσο και η χρήση τους αποτελούν πεδίο έντονων αντιπαραθέσεων. Μήπως απεικονίζουν ιέρειες, προγονικές ηγέτιδες ή τη «Μεγάλη Μητέρα Θεά»; Αποτελούσαν μέρος κάποιου κώδικα επικοινωνίας ανάμεσα σε απομακρυσμένες κοινότητες, τις χρησιμοποιούσαν σε μαγικές τελετές;

Την πιο προκλητική, ίσως, απάντηση έχει δώσει ο παλαιοντολόγος Ντ. Γκάθρι, ο οποίος θεωρεί πως οι Αφροδίτες ήταν τα πρώτα πορνογραφήματα στον κόσμο και κατασκευάστηκαν από άνδρες ως ένα προϊστορικό τρισδιάστατο... Playboy. Σε εποχή που το ψυχρό κλίμα επέβαλλε τις γούνες για ένδυμα και επομένως το γυναικείο σώμα ήταν καλυμμένο, αυτές οι πρώτες απεικονίσεις του γυμνού γυναικείου σώματος πιθανότατα έδιναν παρηγοριά στους άντρες.

Στον αντίποδα της θηλυκής οντότητας, υπήρχε η γονιμική δύναμη του φαλλού. Τα «φαλλικά αντικείμενα» της Παλαιολιθικής Εποχής θεωρούνται τελετουργικά «σκήπτρα εξουσίας», χρησιμοποιούνταν για το ίσιωμα βελών ή ακοντίων ή ακόμα και ως σεξουαλικά βοηθήματα. Ενίοτε όμως το ζήτημα του φύλου και της εξουσίας περιπλέκεται: Το 1968 ανακαλύφθηκαν στη Βάρνα, στα παράλια της Μαύρης Θάλασσας, πάνω από 250 τάφοι που χρονολογούνται από το 4000 π.Χ. Σε έναν από τους πιο πλούσιους από αυτούς βρέθηκε σκελετός με έναν χάλκινο πελέκη στο δεξί του χέρι, χρυσά περιβραχιόνια και μια χρυσή «πεοθήκη» ανάμεσα στα πόδια του. Καθώς το φύλο του σκελετού δεν έχει ακόμα εξακριβωθεί και με αφορμή τα ενδύματά του που μοιάζουν γυναικεία, οι επιστήμονες ερίζουν εάν πρόκειται για κάποιον άντρα με εξουσία ή κάποια γυναίκα, πιθανότατα ιέρεια, που πρωτοστατούσε σε τελετουργίες.

Η κληρονομιά του αμαρτωλού

Οσο πηγαίνουμε σε βάθος χρόνου, όπου δεν υπάρχουν γραπτές πηγές, τόσο τα ερωτήματα πληθαίνουν. Για παράδειγμα, στις εικόνες που έχουν χαραχθεί στα σπήλαια κυριαρχούν οι αρσενικές μορφές που συχνά περιγράφονται ως σαμάνοι, με κεφάλι πτηνού και σώμα βίσονα ή ελαφιού. Καθώς αυτά τα ζώα σχηματίζουν «χαρέμια», οι κοινωνίες της Παλαιολιθικής Εποχής υιοθέτησαν τα κοινωνικά/σεξουαλικά πρότυπά τους ή απλώς θαύμαζαν τη δύναμή τους; Οι βραχογραφίες πάλι, που εντοπίστηκαν στη Μογγολία, απεικονίζουν δύο άνδρες που ακουμπούν τους φαλλούς τους. Πρόκειται για ένα θέμα με εμφανές ομοφυλοφιλικό περιεχόμενο, ή είναι απλώς μια συμβολική αναπαράσταση της ανδρείας δύο μαχητών;

Ενα από τα πιο αινιγματικά αγαλματίδια προέρχεται από το σπήλαιο Γκριμαλντίτο και δείχνει μια φιγούρα με φουσκωμένα στήθη και κοιλιά και κάτω από αυτήν ένα εξόγκωμα με δάκτυλα. «Ερμαφρόδιτος» ή «αυνανιζόμενος». Οι αρχαιολόγοι ακόμα το ψάχνουν. Πάντως, στα σωζόμενα αιγυπτιακά θρησκευτικά κείμενα ο ανδρικός αυνανισμός φαίνεται να αποτελεί τη βάση για τον διαδεδομένο μύθο περί Δημιουργίας. Τα Κείμενα των Πυραμίδων (2600 π.Χ.) αναφέρουν πως ο Ατούμ, ο θεός ήλιος, παίρνει το φαλλό του στα χέρια του και δημιουργεί με το σπέρμα του δύο αδέρφια.

«Ολη αυτή η ποικιλότητα στο σεξ πέρασε στην αφάνεια όταν υιοθετήθηκαν πλήρως οι χριστιανικές αξίες», σημειώνει ο συγγραφέας. «Ετσι, το ρομαντικό ιδεώδες του ιπποτικού έρωτα οδήγησε στην παγίωση της εικόνας του σαρκικού έρωτα ως κατ' ουσίαν αμαρτωλού και απαγορευμένου, μια κληρονομιά που ακόμα μας καταδυναστεύει».     The Insider