Ανερχόμενη χίμαιρα

του Γιάνη Βαρουφάκη                                        Το θαύμα που περίμεναν (ότι ίσως η παγκόσμια οικονομία απογειωθεί βοηθώντας την ευρωζώνη να ξεπεράσει την Κρίση) δεν έγινε και το δηλητήριο το οποίο χορηγούσαν ως φάρμακο (συνδυασμός μεγάλων δανείων στα πτωχευμένα κράτη υπό τον όρο της σμίκρυνσης του εθνικού εισοδήματός τους) απεδείχθη... δηλητηριώδες. Οποία έκπληξις!

Έπρεπε λοιπόν να φτάσουμε στα τέλη του 2011 για να αποδεχθούν οι ευρωπαίοι ηγέτες μας την απλή πραγματικότητα ότι η χρεοκοπία του ελληνικού δημοσίου απλώς αναβλήθηκε (ενώ παράλληλα διογκώνεται) με την Μνημονιακή πολιτική που ακολουθούν εδώ και ενάμιση χρόνο. Μπορεί δημοσίως να λένε ότι το Μνημόνιο απέτυχε επειδή δεν εφαρμόστηκε αλλά, πιστέψτε με, γνωρίζουν καλά ότι, όπως και να εφαρμοζόταν (βλ. π.χ. την Ιρλανδία όπου εφαρμόστηκε έως τελευταίας τελείας), η αποτυχία του ήταν δεδομένη....

ως προς το ένα και μοναδικό, εν τέλει, ζητούμενο: Την μείωση του ποσοστού χρέους των υπερχρεωμένων κρατών-μελών της ευρωζώνης.

Κάπου εκεί, στα μέσα του Αυγούστου, και αφού η Κρίση πέρασε τα όρια της λεγόμενης περιφέρειας [εισβάλλοντας στην Ιταλία (με τα spreads της να χτυπούν κόκκινο) και στην Γαλλία (όπου οι τράπεζες μπήκαν στην τελική ευθεία της πλήρους απομόνωσής τους από την διατραπεζική αγορά)], οι ιθύνοντες άρχισαν να συνειδητοποιούν τι συμβαίνει. Να καταλαβαίνουν ότι τα ψέματα τελείωσαν. Μαζί τους τελείωσε και η Μνημονιακή πολιτική που εξορκίζει την πτώχευση, στοχοποιεί όσους τολμούν να αναφέρονται σε αυτήν, και επιμένει στα παχυλά δάνεια από τα οποία θα αποπληρώνονται οι (πτωχευμένες) τράπεζες, υπό τον όρο γενικευμένης λιτότητας που συρρικνώνει τους ρυθμούς ανάπτυξης παντού, με αποτέλεσμα να αυξάνονται τα ελλείμματα και να διογκώνονται κι άλλο τα χρέη.

Στο σημείο αυτό, όπου συνειδητοποίησαν πως το παραμύθι τελείωσε, ήρθε η Απορία: "Και τώρα τι κάνουμε;", σκέφτηκαν με "κάποια" καθυστέρηση. Υπό το καθεστώς πανικού, αποφάσισαν να ξανασκεφτούν την κήρυξη πτώχευσης των πτωχευμένων (ή, πιο ευγενικά, την αναδιάρθρωση του χρέους τους) ως μία λύση. "Αν είναι να πρέπει συνέχεια να τους δανείζουμε την ώρα που το χρέος τους διογκώνεται, μήπως είναι καλύτερα να τους αφήσουμε να κάνουν στάση πληρωμών στους δανειστές τους και εμείς, τα χρήματα που θα τους δίναμε να τα δώσουμε στις δικές μας τράπεζες για να καλύψουμε τις ζημίες που θα τους προκαλέσει η στάση πληρωμών;"

Θα μου πείτε: Και γιατί δεν το είχαν σκεφτεί αυτό νωρίτερα να γλυτώναμε την ταλαιπωρία, την αδιέξοδη λιτότητα, τα πάρε-δόθε της τρόικα, την αγωνία για τις δόσεις; Ο λόγος διττός: Πρώτον, επειδή στις αρχές του 2010 τα χρέη του δημοσίου μας στις τράπεζές τους ήταν περισσότερα από ότι σήμερα, δύο περίπου χρόνια μετά, αφού από τότε το ευρωπαϊκό δημόσιο έχει πάρει στους ώμους τους μεγάλο μέρος του δημόσιου προς τις τράπεζες χρέους. Δεύτερον, όσο μειωτικό και να ακούγεται για τους ηγέτες μας, δεν είχαν συνειδητοποιήσει ότι μια τριπλή κρίση χρέους-τραπεζών-ύφεσης δεν ξεπερνιέται με περισσότερο χρέος και μικρότερο ΑΕΠ.

Έτσι φτάσαμε στην παρούσα ιστορική στιγμή όπου κάποιοι εκ των ισχυρών σκέφτονται σοβαρά να κλείσουν την κάνουλα των δανείων προς το ελληνικό δημόσιο, να το αφήσουν να κάνει στάση πληρωμών και να στείλουν το ζεστό παραδάκι στις τράπεζές τους. Τι τους σταματάει όμως; Γιατί θεωρώ σχεδόν βέβαιο ότι και η επόμενη δόση θα δοθεί; Η απάντηση είναι απλή: Επειδή δεν μπορούν να προβλέψουν το κόστος μιας στάσης πληρωμών για το τραπεζικό σύστημά τους. Να το πω απλά: Όταν η Αμερικανική κυβέρνηση, υπό υπουργίας του Hank Paulson, άφησε την Lehman Brothers να πτωχεύσει, ο Paulson είχε υπολογίσει ότι τα χρέη της Lehman δεν ξεπερνούσαν τα $60 δις. Σκέφτηκε λοιπόν ότι αν την αφήσει να κλείσει, θα δώσει ένα μάθημα στους υπόλοιπους και με το πολύ $100 δις θα κάλυπτε την μαύρη τρύπα που θα άνοιγε η κατάρρευση της Lehman. Εκείνο που δεν είχε υπολογίσει ήταν τα στοιχήματα τα οποία είχαν γίνει για το αν η Lehman θα κλείσει. Στοιχήματα τα οποία είχαν βάλει άλλες τράπεζες, επενδυτικές και κανονικές, τα οποία ήταν τόσο αλληλένδετα που τελικά κατέληξαν να είναι αδύνατον να υπολογιστεί το χρηματικό ποσό που χρειαζόταν για να καλυφθεί το κενό που άφησε στο χρηματοπιστωτικό σύστημα η Lehman. Για του λόγου το αληθές, σκεφτείτε τούτο: Ξέρετε πόσοι υπάλληλοι του λογιστικού οίκου Price Waterhouse Coopers μαζί με εργαζόμενους της τ. Lehman εργάζονται σήμερα, τρία ολόκληρα χρόνια μετά την κατάρρευση της Lehman, προσπαθώντας να ξεμπλέξουν το κουβάρι της πεσούσας τράπεζας ώστε να ανακαλύψουν πόσα χρωστάει σε ποιον και αν κάποιος χρωστάει σε εκείνην; Επτακόσιοι πενήντα! Μάλιστα. Και ξέρετε για πόσο καιρό προβλέπεται να εργάζονται έως ότου βρουν άκρη οι εν λόγω λογιστές; Τουλάχιστον δεκαπέντε χρόνια ακόμα!

Τι σχέση αυτή η, όντως, ενδιαφέρουσα ιστορία με την πτώχευση του ελληνικού δημοσίου; Έχει και παραέχει: Η Ελλάδα είναι η Lehman του ευρωπαϊκού τραπεζικού συστήματος. Ήταν το κλίμα (το ευρωπαϊκό τραπεζικό σύστημα) στραβό, το έφαγε κι ο γάιδαρος (μια απειλούμενη στάση πληρωμών του ελληνικού δημοσίου), παράγινε το κακό (καταρρέουν οι Γαλλο-γερμανικές τράπεζες, πλήρως απομονωμένες από τις διεθνείς χρηματαγορές καθώς κανείς δεν τολμά να τις δανείσει φοβούμενοι ότι δεν θα πάρουν τα χρήματά τους πίσω - όπως ακριβώς φοβούνται για το ελληνικό, το πορτογαλικό, το ιρλανδικό και τώρα πια και το Ιταλικό δημόσιο). Γιατί αυτός ο φόβος; Επειδή ξέρουν καλά ότι πάνω στα δεκαέξι ψωροδισεκατομμύρια ευρώ που χρωστά το δημόσιό μας στις Γαλλικές, φερ' ειπείν τράπεζες, έχουν "χτιστεί" πολλαπλάσια στοιχήματα έκδοσης άλλων τραπεζών (ή παραρτημάτων τους) τα οποία δεν έχουν καταγραφεί ποτέ. Όπως και με την κατάρρευση της Lehman, η οποία έφερε στην επιφάνεια τον κρυμμένο όγκο του παγόβουνου των χρεών των υπόλοιπων, έτσι και με μια ελληνική στάση πληρωμών όλοι οι τραπεζίτες του κόσμου τρέμουν ότι θα κάνει την εμφάνισή του ένα υπέρογκο ποσό χρεών που έχει "χτίσει" το ευρωπαϊκό τραπεζικό σύστημα (υπό την μορφή στοιχημάτων) επί των ορατών χρεών του...

Αυτός ο φόβος είναι το μοναδικό εμπόδιο που θα σταματήσει την τρόικα από το να μην δώσει τις δόσεις στο ελληνικό δημόσιο. Στο τέλος θα δοθεί εκτός αν αποφασίσουν οι Γερμανοί και οι Γάλλοι να ρισκάρουν (επιτρέποντας μια ελληνική στάση πληρωμών) με σκοπό να ανακαλύψουν τον όγκο των τραπεζικών χρεών που έχουν οικοδομηθεί πάνω στα ορατά χρέη. Έως τώρα δεν έχουν δείξει την τάση να πάρουν αυτό το τερατώδες ρίσκο. Όμως, τις τελευταίες μέρες κερδίζει έδαφος ένα σενάριο που ενισχύει εκείνους που πιστεύουν ότι συμφέρει τις πλεονασματικές χώρες μια στάση πληρωμών. Είναι το εξής:

Η Ελλάδα προβαίνει σε στάση πληρωμών και παράλληλα η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ): (α) μειώνει τα επιτόκια σχεδόν στο μηδέν, και (β) δημιουργεί έως και €2 τρις νέου χρήματος με το οποίο αγοράζει μαζικά μετοχές τραπεζών (ακόμα και ελληνικών) και ομόλογα των υπόλοιπων (πλην Ελλάδας) κρατών ώστε να στηρίξει τις αγορές. Σύμφωνα με τους θιασώτες του σεναρίου αυτού, οι κινήσεις αυτές, εφόσον αστραπιαίες και αποφασιστικές, θα πετύχουν ταυτόχρονα την εξαφάνιση του ελληνικού προβλήματος χρέους, την σημαντική υποτίμηση του ευρώ (που θα βοηθήσει τις εκτός ευρωζώνης εξαγωγές ελλειμματικών και πλεονασματικών χωρών) και, τέλος, τον τερματισμό της συζήτησης περί ευρωομολόγων κλπ. Όσο για την Ελλάδα, το σενάριο αυτό προβλέπει παραμονή της στην ευρωζώνη με ακόμα πιο γρήγορη συρρίκνωση του ελληνικού δημοσίου, μείωση του ΑΕΠ μας κατά 35% με 40% (σε σχέση με σήμερα, και όχι σε σχέση με το 2009), κατάργηση (ουσιαστικά) των συντάξεων (καθώς τα ασφαλιστικά ταμεία θα πτωχεύσουν μαζί με το δημόσιο) και συγχώνευση των τραπεζών σε μία ή το πολύ δύο (υπό την χρηματοδότηση της ΕΚΤ και υπό τον όρο την απόλυση του 80% των τραπεζο-υπαλλήλων).

Ας αφήσουμε, σε αυτό το σημείο, την συζήτηση για το τι θα σημαίνει κάτι τέτοιο για την Ελλάδα. Σας διαβεβαιώ ότι οι ευρωπαίοι ηγέτες δεν ενδιαφέρονται για αυτό. Το μόνο που τους ενδιαφέρει είναι κατά πόσον μια στάση πληρωμών της Ελλάδας, επιλεγμένη από την ΕΕ, θα μπορέσει να μείνει στο πλαίσιο του παραπάνω σεναρίου. Αν το σενάριο αυτό πείσει, τότε τον Δεκέμβρη η στάση πληρωμών θα είναι πραγματικότητα. Όσο δεν πείθει, η φαρσοκωμωδία της διαπραγμάτευσης του κ. Βενιζέλου με την τρόικα θα  επαναλαμβάνεται κάθε δίμηνο.

Κλείνω με τους λόγους που θεωρώ ότι το σενάριο αυτό στερείται βάσης τόσο στην πολιτική όσο και στην καθαρά οικονομική πραγματικότητα της υπαρκτής Ευρώπης (όπως λέγαμε κάποτε του "υπαρκτού σοσιαλισμού"). Στο πολιτικό επίπεδο, η ΕΚΤ δεν έχει την ευχέρεια να ρίξει τα επιτόκια τόσο γρήγορα και επιθετικά στο 0% καθώς η Γερμανία απειλείται από αυξημένο πληθωρισμό (αντίθετα με την υπόλοιπη ευρωζώνη) και μια τέτοια κίνηση θα αυξήσει κατά πολύ την κλιμακούμενη σύγκρουση της ΕΚΤ με την Γερμανία - κάτι που κρίνω όλο και λιγότερο πιθανόν δεδομένης της ταυτότητας του επόμενου Προέδρου της ΕΚΤ ο οποίος, ως Ιταλός, θα κάνει ό,τι περνάει από το χέρι του να αποδείξει ότι είναι Γερμανότερος των Γερμανών. Στο οικονομικό στερέωμα, οι λόγοι που το σενάριο αυτό είναι βαθειά νυχτωμένο είναι ότι δεν λαμβάνει υπ' όψη του τα δομικά, αρχιτεκτονικά προβλήματα της ευρωζώνης.

Πράγματι, πρόκειται για σενάριο που θεωρεί την ευρωζώνη ως πανομοιότυπη με την δολαριοζώνη (γνωστή και ως ΗΠΑ). Δεν είναι όμως. Από την στιγμή που οι αγορές και οι πολίτες της ευρωζώνης έχουν αρχίσει να υπολογίζουν ότι η πιθανότητα διάλυσης του ευρώ είναι μη αμελητέα, ένα ευρώ σε μια ελληνική τράπεζα έχει μικρότερη προσδοκώμενη αξία από ένα ευρώ σε μια Ιταλική, το οποίο υπολείπεται της προσδοκώμενης αξίας ενός ευρώ σε Γαλλική τράπεζα, το οποίο με την σειρά του υπολείπεται της αξίας ενός 'γερμανικού' ευρώ. Από την στιγμή που αυτές οι προσδοκίες έχουν αναδυθεί, μια μείωση του επιτοκίου της ΕΚΤ δεν μπορεί να τις εξαφανίσει όσο γενναία και να είναι. Αντίθετα, θα εκληφθεί ως ένδειξη πανικού από την ΕΚΤ και, έτσι, θα πυροδοτήσει φυγόκεντρες δυνάμεις που θα επισπεύσουν την έξοδο της Γερμανίας από το ευρώ, και συνεπώς την κατάρρευση του κοινού νομίσματος.

Συμπερασματικά, τις τελευταίες ημέρες κερδίζει έδαφος ένα σενάριο-χίμαιρα το οποίο ενδυναμώνει όσους βορειο-ευρωπαίους, υπό το καθεστώς πανικού, αρχίζουν να το πιστεύουν, προτείνοντας στην τρόικα να μην δώσει την επόμενη δόση, πυροδοτώντας έτσι τεχνηέντως μια ελεγχόμενη (εύχονται) στάση πληρωμών του ελληνικού δημοσίου. Το σενάριο αυτό είναι απατηλό, καθώς δεν υπολογίζει τις καταστροφικές συνέπειες για το ευρωσύστημα που οφείλονται στην κακή του αρχική δόμηση. Όμως αυτό δεν σημαίνει ότι δεν κερδίζει έδαφος. Η τραγωδία της Ευρώπης έγκειται στο γεγονός ότι είτε επικρατήσει αυτό το σενάριο είτε η Ευρώπη συνεχίσει όπως πορεύεται (με τις δόσεις να δίνονται με αντάλλαγμα όλο και πιο απάνθρωπες ανθρωποθυσίες - καθώς το να μιλάμε απλώς για λιτότητα πια αποτελεί ασέλγεια επί της ελληνικής γλώσσας), η κατάρρευση του ευρώ είναι προδιαγεγραμμένη, όπως και η νέα δεκαετία του '30 που θα ακολουθήσει. Εκτός βέβαια κι αν η Ευρώπη μας ξαφνιάσει ευχάριστα και αλλάξει ρότα. Προς το παρόν κανένα μαντάτο δεν αφήνει περιθώριο τέτοιας αισιοδοξίας. Από την άλλη ίσως (ποιος ξέρει;) να βρισκόμαστε στο σκοτεινότερο δευτερόλεπτο της νύχτας, εκείνο που προηγείται του πρώτου σκιρτήματος της ανατολής.