Ο Mαρκ Tουέιν και η ακραία αντικαπνιστική ηθικολογία

Πέραν των επιστημονικών δεδομένων, στην άνευ όρων καταδίωξη των καπνιστών έχουν υπεισέλθει και ψυχοκοινωνικά στοιχεία

Tου Θαναση Δριτσα

Η αντικαπνιστική εκστρατεία δεν είναι καθόλου πρόσφατη και φαίνεται ότι η επίθεση εναντίον του καπνίσματος έχει ξεκινήσει εδώ και πολλούς αιώνες. Στο εξαιρετικά ενδιαφέρον πρόσφατο βιβλίο του συγγραφέα Christopher Snowdon, με τίτλο Velvet Glove-Iron Fist (μτφρ. Βελούδινο γάντι - Σιδερένια γροθιά) (εκδ. Little Dice 2009) παρουσιάζεται το ταξίδι της συνήθειας του καπνίσματος από την Κούβα του 15ου αιώνα μέχρι την Καλιφόρνια τού σήμερα με ενδιάμεσους σταθμούς όπως η Γαλλία της Eπανάστασης, η βικτωριανή Αγγλία, η ναζιστική Γερμανία. Είναι χαρακτηριστικό ότι στην Ισπανία του 1493 καταδικάστηκε από την Ιερά Εξέταση ο πρώτος Ευρωπαίος καπνιστής, στην Αγγλία το 1604 υπήρξε πολύ μεγάλη αύξηση στον φόρο του καπνού –όπως ακριβώς συμβαίνει και σήμερα–, το 1676 στον Καναδά απαγορεύτηκε το κάπνισμα στους δρόμους, στις ΗΠΑ το 1899 ο αντικαπνιστικός ακτιβισμός κορυφώνεται και ζητεί την απαγόρευση του καπνίσματος, στη ναζιστική Γερμανία το κάπνισμα θεωρείται αισχρή εβραϊκή συνήθεια και το 1944 απαγορεύθηκε στα μέσα μαζικής μετακίνησης. Αντίθετα, το κάπνισμα...
υπήρξε αγαπημένη συνήθεια του συμμαχικού στρατού κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και μάλιστα αμέσως μετά τον πόλεμο οι μη καπνιστές θεωρήθηκαν περίεργοι. Ακόμη και η διάσημη Αγκαθα Κρίστι έπρεπε να απολογηθεί δημόσια γιατί δεν μπορούσε να καπνίσει.

Τις τελευταίες δύο δεκαετίες, η κορύφωση της αντικαπνιστικής εκστρατείας βασίζεται και σε αντικειμενικά επιστημονικά δεδομένα που αποδεικνύουν π.χ. τη θετική σχέση μεταξύ ενεργητικού καπνίσματος και καρκίνου του πνεύμονα ή ενεργητικού καπνίσματος και στεφανιαίας νόσου. Ομως εξακολουθούν να υπάρχουν αντίθετες απόψεις σχετικά με τους κινδύνους από το παθητικό κάπνισμα και μάλιστα ο Βρετανός γιατρός Michael Fitzpatrick στο βιβλίο του με τίτλο «Η Τυραννία της Υγείας» ισχυρίζεται ότι σε πολλές κλινικές μελέτες που αφορούν το παθητικό κάπνισμα υπάρχει ένα πρόβλημα στατιστικής μεθοδολογίας, που ενώ μεν ο σχετικός κίνδυνος (ως ποσοστό αύξησης) για καρκίνο του πνεύμονα εμφανίζεται σημαντικός, όμως οι απόλυτοι αριθμοί όσων παθητικών καπνιστών έπαθαν καρκίνο εξακολουθούν να μη διαφέρουν αξιοσημείωτα από τους μη καπνιστές. Ακόμη ίσως δεν έχουν προβληθεί και συζητηθεί επαρκώς κάποιες κλινικές μελέτες που δεν έχουν δείξει σημαντική σχέση μεταξύ καρκίνου και παθητικού καπνίσματος.

Είναι βέβαιο ότι –πέραν των επιστημονικών δεδομένων– στην άνευ όρων καταδίωξη των καπνιστών έχουν υπεισέλθει και ψυχοκοινωνικά στοιχεία, όπως π.χ. η απαγόρευση των απολαύσεων από την προτεσταντική ηθική και μια προσπάθεια ελέγχου των μαζικών συμπεριφορών από τη σύγχρονη εξουσία. Ο Christopher Snowdon καταλήγει στο συμπέρασμα ότι στο μέλλον αναμένεται η ανάπτυξη ενός ακτιβισμού γενικά εναντίον απολαύσεων, ο οποίος πιθανά θα διώκει τους καταναλωτές fast food, σοκολάτας, αλκοόλ και αρωμάτων.

Οι ακρότητες της αντικαπνιστικής εκστρατείας, στο πλαίσιο ελέγχου της συμπεριφοράς των ασθενών από τους σύγχρονους γιατρούς, τους οδηγούν π.χ. στο να σταματούν συχνά το τσιγάρο σε ασθενείς άνω των 75 ετών που εξετάζονται προληπτικά ενώ είναι κλινικά υγιείς, κι εκεί η κατάθλιψη που αναπτύσσεται μετά τη διακοπή του καπνίσματος είναι πιο θανατηφόρα από το τσιγάρο. Εδώ θα παραθέσω αποσπάσματα από άρθρο του γνωστού Αμερικανού συγγραφέα Mαρκ Tουέιν, που δημοσιεύθηκε στις 17 Ιουνίου 1865 σε εφημερίδα με τίτλο The Moral Statistician (μτφρ. Ο ηθικός στατιστικολόγος). Το άρθρο απαντά σε όσους φανατικά κυνηγούν τους καπνιστές (μτφρ. από το πρωτότυπο, Γρηγόρη Λάσκαρη):

«Δεν θέλω καμία από τις στατιστικές σας. Τις χρησιμοποίησα όλες για να ανάψω την πίπα μου. Μισώ το σινάφι σας. Συνέχεια προσπαθείτε να αποδείξετε πόσο βλάπτεται η υγεία του ανθρώπου, πόσο πολύ παρεμποδίζεται η διανοητική του λειτουργία και πόσα δολάρια ξοδεύει κατά τη διάρκεια των 92 χρόνων της ζωής του στην απόλαυση της μοιραίας συνήθειας του καπνίσματος, αλλά και στην εξίσου μοιραία απόλαυση του καφέ και του μπιλιάρδου και κανενός ποτηριού κρασί μαζί με ένα ωραίο δείπνο Kαι ποτέ δεν προσπαθήσατε να ανακαλύψετε πόση παρηγοριά, χαλάρωση και απόλαυση αντλεί κατά τη διάρκεια της ζωής του ένας άνθρωπος από το τσιγάρο (όλα αυτά αξίζουν δέκα φορές τα λεφτά που θα εξοικονομούσε αν δεν κάπνιζε), ποτέ δεν μπήκατε στον κόπο να υπολογίσετε το φρικτό κόστος της απώλειας της ευτυχίας μιας ζωής χωρίς κάπνισμα. Φυσικά και μπορείτε να εξοικονομήσετε κάποια χρήματα αρνούμενοι για πενήντα χρόνια να υποκύψετε σε όλες αυτές τις μικρές ακόλαστες απολαύσεις. Αλλά τι θα τα κάνετε; Πού θα τα ξοδέψετε;

Τα χρήματα δεν μπορούν να σώσουν την απειροελάχιστη ψυχούλα σας.

Τώρα που σας τα είπα, τα μάθατε πια όλα αυτά. Ετσι δεν είναι; Για ποιο λόγο τότε θέλετε να ζήσετε ισχνοί και μαραμένοι μέχρι τα βαθιά σας γεράματα; Για ποιο λόγο μαζεύετε χρήματα, αφού σας είναι τελείως άχρηστα; Εν ολίγοις, γιατί δεν πάτε να πεθάνετε κάπου αλλού, αντί να προσπαθείτε με τις μοχθηρές σας “ηθικές στατιστικές” να πείσετε τους ανθρώπους να γίνουν το ίδιο στεγνοί και αγέλαστοι με εσάς;»                       kathimerini.gr