Τουρισμός στην παραγκούπολη

   Κένεντι Οντέντε ,   International Herald Tribune

O τουρισμός της παραγκούπολης -που τελευταία, λόγω της γνωστής ταινίας, τον αποκαλούν slumdog tourism- έχει μακρόχρονη ιστορία. Στα τέλη του 19ου αιώνα, γκρουπ πλούσιων Νεοϋορκέζων έκαναν «εκδρομές» στο Λόουερ Ιστ Σάιντ για να δουν «πώς ζει το άλλο μισό».

Σήμερα, καθώς ο πληθυσμός των πόλεων στον αναπτυσσόμενο κόσμο επεκτείνεται γοργά, η ευκαιρία και η περιέργεια να παρατηρήσει κανείς από πρώτο χέρι τη φτώχεια, ποτέ δεν ήταν μεγαλύτερες. Τα πιο «περιζήτητα» μέρη είναι το Ρίο ντε Τζανέιρο, η Βομβάη -χάρη στο φιλμ «Slumdog Millionaire»- και η πατρίδα μου, η Κιμπέρα, μια παραγκούπολη στο Ναϊρόμπι, η οποία είναι ίσως η μεγαλύτερη στην Αφρική. Ο τουρισμός της παραγκούπολης έχει τους συνηγόρους του, που υποστηρίζουν ότι προωθεί την κοινωνική συνειδητοποίηση. Και επιπλέον, τα χρήματα που ξοδεύουν οι επισκέπτες προσφέρουν μια βοήθεια στην τοπική κοινότητα. Παρ' όλ' αυτά, δεν αξίζει τον κόπο. Ο τουρισμός της παραγκούπολης μετατρέπει τη φτώχεια σε διασκέδαση, μια εμπειρία που μπορείς προς στιγμήν να βιώσεις και αμέσως να αποδράσεις απ' αυτήν.....

Ημουν 16 ετών όταν είδα για πρώτη φορά μια ομάδα «τουριστών της παραγκούπολης». Βρισκόμουν έξω από το σπίτι μου και έπλενα τα πιάτα. Κοίταζα με λαχτάρα τα άδεια σκεύη, γιατί είχα δύο μέρες να φάω. Ξαφνικά, είδα μια λευκή γυναίκα που με φωτογράφιζε. Ενιωσα σαν τίγρη μέσα σε κλουβί. Προτού προλάβω να πω τίποτα, είχε προχωρήσει παρακάτω.

Οταν ήμουν 18 ετών, ίδρυσα μια οργάνωση που προμηθεύει εκπαιδευτικές, υγειονομικές και οικονομικές υπηρεσίες στους κατοίκους της Κιμπέρα. Κάποια στιγμή, μια σκηνοθέτις ντοκιμαντέρ από την Ελλάδα ήρθε για να μου πάρει συνέντευξη. Καθώς προχωρούσαμε στους δρόμους της Κιμπέρα, είδαμε έναν ηλικιωμένο άνδρα που αφόδευε σε δημόσια θέα. Η κινηματογραφίστρια έβγαλε αμέσως τη βιντεοκάμερα.

Για μια στιγμή, είδα τον τόπο μου μέσα από τα μάτια της: περιττώματα, ποντίκια, πείνα, σπίτια τόσο κοντά το ένα στο άλλο που δεν μπορείς να ανασάνεις. Συνειδητοποίησα ότι δεν ήθελα να τα δει αυτά η ξένη γυναίκα, δεν ήθελα να της δώσω την ευκαιρία να κρίνει την κοινότητά μου για τη φτώχεια της - μια κατάσταση που ελάχιστοι τουρίστες έχουν τη δυνατότητα να κατανοήσουν, ανεξάρτητα από το πόσο καλές προθέσεις έχουν.

Αλλοι κάτοικοι της Κιμπέρα έχουν ακολουθήσει διαφορετικό δρόμο. Ενας πρώην συμμαθητής μου έστησε μια τουριστική επιχείρηση. Τον είδα μια μέρα να οδηγεί ένα γκρουπ τουριστών στο σπίτι μιας νεαρής γυναίκας που γεννούσε. Στέκονταν και την κοιτούσαν καθώς ούρλιαζε από τους πόνους. Τελικά, τα μέλη του γκρουπ συνέχισαν την περιοδεία τους με τις φωτογραφικές μηχανές γεμάτες με εικόνες μιας γυναίκας που πονούσε. Τι έμαθαν αυτοί οι άνθρωποι; Και η γυναίκα κέρδισε τίποτα;

Για να είμαστε δίκαιοι, πολλοί ξένοι έρχονται με την επιθυμία να κατανοήσουν τη φτώχεια, και φεύγουν πιστεύοντας πως έχουν αποκτήσει καλύτερη γνώση των απελπιστικών συνθηκών στις οποίες ζούμε. Τόσο οι επισκέπτες όσο και οι διοργανωτές των περιηγήσεων έχουν ίσως την προσδοκία πως η εμπειρία αυτή μπορεί να οδηγήσει τους τουρίστες να δραστηριοποιηθούν όταν επιστρέψουν στην πατρίδα τους. Είναι όμως εξίσου πιθανό μια τέτοια περιήγηση να μην έχει κανένα αποτέλεσμα. Οι επισκέπτες δεν έρχονται σχεδόν ποτέ σε πραγματική επικοινωνία μαζί μας. Εκτός από κάποια σχόλια, κανένας διάλογος δεν εδραιώνεται. Ο τουρισμός της παραγκούπολης είναι μονόδρομος: Οι τουρίστες παίρνουν φωτογραφίες· εμείς χάνουμε ένα μέρος της αξιοπρέπειάς μας.

Οι παραγκουπόλεις δεν πρόκειται να εξαφανιστούν επειδή μερικές δεκάδες Αμερικανοί και Ευρωπαίοι περνούν ένα πρωινό στους δρόμους τους. Υπάρχουν λύσεις στα προβλήματά μας - αλλά δεν πρόκειται να βρεθούν μέσα από τουριστικές περιοδείες.

* Ο κ. Κένεντι Οντέντε είναι διευθυντής της οργάνωσης Shining Hope for Communities.         kathimerini.gr