Tι είναι η αποανάπτυξη; Ποιο κομβικό ρόλο παίζει στην άμεση δημοκρατία; Πώς σχετίζεται με το έργο του Κορνήλιου Καστοριάδη; Σ’ αυτά τα ερωτήματα απάντησε ο ομότιμος καθηγητής του πανεπιστημίου Paris-Sud και θεωρητικός του ρεύματος της αποανάπτυξης, Serge Latouche, στην ομιλία του με θέμα “Επανιδρύοντας την κοινωνία: Αποανάπτυξη, άμεση δημοκρατία, αυτοδιαχείριση”. Ακολουθούν μερικά αποσπάσματα...
Αυτονομία, Ετερονομία και Αποανάπτυξη:
Η αποανάπτυξη σχετίζεται άμεσα με την αυτονομία, στο βαθμό που η οικονομία της μεγέθυνσης σχετίζεται άμεσα με την ετερονομία. “Ο Καστοριάδης αντιπαραβάλλει στην αυτονομία την ετερονομία, βασίζοντας τη δεύτερη στην παράδοση. Σκοπός της αποανάπτυξης είναι ακριβώς η άρνηση της παράδοσης. Το σχέδιο της αποανάπτυξης είναι η έξοδος από την οικονομία σε ανάπτυξη. Περισσότερο είναι η άρνηση της ανάπτυξης για την ανάπτυξη κι ακόμα περισσότερο η άρνηση της ανάπτυξης με στόχο τη μεγέθυνση”.
Για τον Λατούς, ο αυτοπεριορισμός του ατόμου και ο έλεγχος της υπέρμετρης παραγωγής και κατανάλωσης συνιστά στοιχείο χειραφέτησης. “Στην οικονομία της αποανάπτυξης έχουμε να κάνουμε με το σταμάτημα της ακραίας παραγωγής και κατανάλωσης, την καταστροφή των πόρων για χάρη του κέρδους. Αυτή η οικονομία που βασίζεται στην άμετρη ανάπτυξη δεν είναι επιθυμητή, είναι καταστροφική. Γιατί αυτή η άμετρη ανάπτυξη καταστρέφει τη βιόσφαιρα, καταστρέφει την ίδια την ανθρωπότητα. Ουσιαστικά, αυτη η άμετρη ανάπτυξη επιφέρει πάρα πολλές ανισότητες. Η ανάγκη για αυτοπεριορισμό είναι αυτό που μπορεί να εγγυηθεί τη συνέχιση της ανθρωπότητας.
“Μιλάμε για μια κοινωνία που γίνεται όλο και πιο ετερόνομη και βασίζεται όλο και περισσότερο στους νόμους της αγοράς. Είναι απαραίτητο να δούμε ποιες είναι οι νέες αξίες, ουσιαστικά για να καταπολεμήσουμε αυτή την κοινωνία που γίνεται όλο και πιο ετερόνομη. Eδώ μιλάμε για την ιδέα μιας πολιτικής και οικονομικής ενότητας. Αυτή είναι η βιοπεριοχή – βιόσφαιρα (bioregión) – και είναι αυτόνομη, έχει δικούς της “κανόνες” και τρόπους ρύθμισης. Εδώ μιλάμε για την ιδέα μιας κοινωνίας αυτοκυβερνούμενης (είτε είναι αστική είτε αγροτική). Στο επίπεδο της μεγαλούπολης, αυτό θα μπορούσε να μεταφραστεί σε écoquartier (οικολογικοί δήμοι). Μιλάμε για μια πυραμιδική κατασκευή που βγάζει τους αντιπροσώπους της και μπορεί να φτάσει στο επίπεδο της παγκόσμιας συνομοσπονδίας. Ωστόσο αυτό το σχέδιο είναι ρεφορμιστικό ή επαναστατικό;”
Ρεφορμισμός ή Επανάσταση;
Μια από τις κριτικές που θα μπορούσε να δεχτεί η θεωρία της αποανάπτυξης, είναι ότι δεν επιθυμεί να αποδομήσει ριζικά το υπάρχον σύστημα, θέλει απλώς να το μετακινήσει προς μια πιο αμεσοδημοκρατική κατέυθυνση και, άρα, δεν είναι αρκετά επαναστατική. Ωστόσο για τον Latouche – αλλά και για τον Καστοριάδη – ο ριζοσπαστισμός μιας επανάστασης δεν κρίνεται με βάση το πόσο έτοιμη είναι να καταλάβει την εξουσία, αλλά με βάση το πόσο συνειδητά την αρνείται.
“Αναρωτιόμαστε αν προκειται για μια πραγματικά ριζοσπαστική δημοκρατία ή για μια δημοκρατία ρεφορμιστικού τύπου. Για τον Καστοριάδη, αυτό είναι μια επανάσταση, μια ριζική τομή. Μια τέτοια επανάσταση, ωστόσο, δεν στοχεύει στην κατάληψη της εξουσίας – όπως, για παράδειγμα, η Οκτωβριανή Επανάσταση. Κατά τον Καστοριάδη, μια κατάληψη της εξουσίας τέτοιου τύπου θα είχε ως αποτέλεσμα απλώς την κατασκευή ενός νέου γραφειοκρατικού μηχανισμού. Άρα, το ερώτημα είναι ποιο θα ήταν το υποκείμενο σε μια τέτοια επανάσταση. Ποιο είναι τελικά το κύριο υποκείμενο της ιστορίας. Η απάντηση του Καστοριάδη είναι πως είμαστε όλοι, είμαστε το 99% όπως λέγανε και στο Occupy WallStreet”.
Περί Δημοκρατίας:
“Έχουμε έναν άξονα: από τη μία η έννοια της ριζοσπαστικής δημοκρατίας (κατά τον Καστοριάδη) κι από την άλλη η έννοια της σχετικής δημοκρατίας (κατά πολλούς ρεφορμιστικής) του Jean Baechcler. Για τον Baechler, από την προϊστορία ακόμα κύρια σκέψη των ανθρώπων ήταν η δημοκρατία και όχι η δικτατορία. Για τον Καστοριάδη, ωστόσο, η δημοκρατία υπάρχει ουσιαστικά σε δύο ιστορικές περιόδους. Μιλάμε για την Αθήνα του 4ου αιώνα και για τις κομμούνες στο τέλος του Μεσαίωνα. Για τον Colin Crouch, ζούμε σε ένα καθεστώς μετα-δημοκρατικό, το οποίο ελέγχεται από λόμπι και μικρές ομάδες. Για τον Λεουϊ δε ζούμε παρά στιγμές δημοκρατίας, κι όχι ένα σύστημα καθ’ όλα δημοκρατικό. Για τον Λεουϊ πρόκειται για ένα σύστημα πάρα πολύ εύθραυστο και συνοψίζεται ας πούμε στις κοινότητες στη Γερμανία (με τον Τόμας Μούντσερ), στην Κομμούνα του Παρισιού, στους πρώτους μήνες της Οκτωβριανής Επανάστασης, στην Ισπανία του ’36, στη Βουδαπέστη κτλ.
Σύμφωνα με τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη υπήρχε πάντα μια διαδοχή δικτατοριών και δημοκρατιών. Ο Σλάβοι Σίζεκ μιλά για démocrature (démocratie + dictature), κάτι ανάμεσα σε δημοκρατία και δικτατορία. Για τον Καστοριάδη η δημοκρατία είναι το να μορφώνεσαι πώς να είσαι πολίτης, το να μορφώνεσαι πώς να ζεις σε ένα σύστημα πιο δημοκρατικό. Πέρα από πολιτικός φιλόσοφος ήταν και ψυχαναλυτής. Έτσι, ασχολήθηκε και με το άτομο, με το πώς ένα άτομο μπορεί να γίνει πολίτης, ποια είναι τα στάδια που πρέπει να περάσει.
Άμεση Δημοκρατία και Εξουσία:
“Σκεφτόμαστε την άμεση δημοκρατία σαν ένα σκοπό, χωρίς να ξέρουμε/ να μαστε σίγουροι για το τι θα γίνει την επόμενη μέρα. Δεν πρόκειται να καταλάβουμε την εξουσία βάσει ενός συγκεκριμένου σχεδίου, αλλά ουσιαστικά να την πιέσουμε να κινηθεί σε πιο αμεσοδημοκρατικά πλαίσια. Στο βαθμό που ζούμε σε συστήματα που είναι σχετικά κλειστά, μπορούμε να μπολιάσουμε την ίδια την εξουσία προς μια τέτοια κατεύθυνση. Εδώ μιλάμε για το θεσμό της εκλογής ανθρώπων, οι οποίοι δε θα χουνε (όπως σήμερα) τη δυνατότητα να κάνουν ό,τι θέλουνε και η θέση τους θα είναι άμεσα ανακλητή εφόσον αποφασιστεί και εφόσον χρειαστέι. Το παράδειγμα των Τσιάπας, οι νεοζαπατίστικες περιοχές. Άλλο παράδειγμα άμεσης δημοκρατίας: οι κοοπερατίβες”.
Για τον Latouche, η κατάληψη της εξουσίας δεν θα πρεπε να είναι το ζητούμενο, ούτε και το αποτέλεσμα μια επαναστατικής διαδικασίας που θέτει ως πρόταγμα την άμεση δημοκρατία. Η εξουσία διαφθείρει και φέρνει αποτελέσματα αντίθετα απ’ αυτά που επιδίωκε εξ αρχής. Θεωρεί, λοιπόν, ότι ο στόχος θα πρεπε να είναι η άσκηση πίεσης από τα κάτω, προκειμένου να αλλάξουν τα πράγματα και να υιοθετηθεί ένα αμεσοδημοκρατικό πρόγραμμα από όλους.
(* Η αποανάπτυξη είναι πολιτικό, οικονομικό και κοινωνικό ρεύμα, το οποίο έχει ως βάση τον αντικαταναλωτισμό και τον αντικαπιταλισμό. Οι εκφραστές του κινήματος αυτού έρχονται σε ρήξη με την υπέρμετρη παραγωγή και κατανάλωση, τονίζονταις τις καταστροφικές συνέπειες που έχουν αυτά στο περιβάλλον και την κοινωνία. Ο ίδιος ο Latouche ασχολείται εντατικά με το ρεύμα αυτό ήδη από το 2002).
(*Η ομιλία του Latouche πραγματοποιήθηκε την Τρίτη, 14 Οκτώβρη στη Θεσσαλονίκη και συνδιοργανώθηκε από τις Ακυβέρνητες Πολιτείες, τον Ελεύθερο Κοινωνικό Χώρο ΜΙΚΡΟΠΟΛΙΣ, την Εφημερίδα των Συντακτών, το Συν Άλλοις και τις Εκδόσεις των Συναδέλφων. Επόμενη ομιλία του Latouche την Παρασκευή 17 Οκτώβρη στη Νομική -Αθήνα.) Eagainst.com
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου