Σώμα και συνείδηση

 Της Καίτης Βασιλάκου     Το ανθρώπινο σώμα άλλοι πολιτισμοί το τίμησαν και άλλοι το μίσησαν. Εμείς σήμερα προσπαθούμε να αποχτήσουμε μια ισόρροπη σχέση μαζί του, αλλά φορτωμένοι καθώς είμαστε από αντιφατικές πολιτιστικές επιδράσεις, δεν τα καταφέρνουμε και πολύ καλά.

Οι περισσότεροι νομίζουμε ότι τα πάμε καλά με το σώμα μας, όμως στην πραγματικότητα επιβάλλουμε πάνω του τις απόψεις μας, τις αντιλήψεις μας, τις ιδέες μας και τις εμμονές μας....
Το σώμα μας αναγκαστικά υπακούει, δεν μπορεί να κάνει διαφορετικά, μεταμορφώνεται σε αυτό που θέλουμε να είναι.

Κατά κάποιο τρόπο το θεωρούμε υποχείριό μας και, αν καμιά φορά στείλει τα σημάδια του θέλοντας να μας πει τη δική του άποψη, εμείς τα παραβλέπουμε. Αν βέβαια το παρακάνουμε, αν το υποχρεώσουμε να λειτουργήσει αντίθετα από τις φυσικές προδιαγραφές του, τότε αυτό απλώς παύει να λειτουργεί. Και τότε, στερνή μου γνώση να σ’ είχα πρώτα, λέμε το χιλιομασημένο: «Σαν την υγεία δεν είναι τίποτα. Πρώτα η υγεία!».

Πρώτα η υγεία, σημαίνει: πρώτα η καλή λειτουργία του σώματός μας. Αλλά όσο αυτός ο σιωπηλός μηχανισμός αντέχει και δεν χαλάει, εμείς βάζουμε στην πρώτη θέση άλλα πράγματα.

Είναι συνήθης ο διαχωρισμός που κάνουμε ανάμεσα στο σώμα και το πνεύμα μας (τη συνείδησή μας). Θεωρούμε ότι αυτά τα δύο είναι ξεχωριστά πράγματα, έτσι τα αντιλαμβανόμαστε, όμως, αν δεν είχαμε το σώμα μας, δεν θα είχαμε ούτε το πνεύμα μας. Και επίσης: αν δεν είχαμε αυτό το συγκεκριμένο σώμα που μας έδωσε η φύση, δεν θα είχαμε ούτε το συγκεκριμένο πνεύμα με το οποίο επικοινωνούμε με τους άλλους.

Έτσι ο τυφλός έχει μια άλλη θεώρηση του κόσμου από αυτόν που βλέπει. Μια όμορφη γυναίκα έχει άλλη θεώρηση του κόσμου από μιαν άσχημη. Ένας κοντός άνδρας επίσης έχει αναπτύξει άλλο πνεύμα από έναν ψηλό. Η σωματική κακοποίηση ενός παιδιού θα αλλάξει και θα διαστρεβλώσει το πνεύμα του. Ο φιλάσθενος βλέπει αλλιώς τον κόσμο από κάποιον με σιδερένια υγεία. Και ούτω καθεξής.

Μολονότι λοιπόν δεν το συνειδητοποιούμε συνήθως, το σώμα μας διαμορφώνει σε μεγάλο μέρος το πνεύμα μας και μας καθορίζει ως χαρακτήρες.

Μόνο που το σώμα είναι βουβό, δεν έχει φωνή. Δεν μας τραβά το αυτί, όταν το παρακάνουμε με τις καταχρήσεις και τις υπερβολές. Υπομένει στα ξενύχτια μας, στα φαγοπότια μας, στις εξαντλητικές δραστηριότητές μας, υπομένει το κρύο, τη ζέστη, την ορθοστασία, την αϋπνία, την πείνα, τη δίψα, τις κάθε λογής στερήσεις.

Προσπαθεί μάλιστα όσο μπορεί, γιατί έτσι είναι φτιαγμένο από τη φύση, να επανορθώνει τις ζημιές. Το θεωρούμε φυσικό και αυτονόητο, να βλέπουμε ένα τραύμα να επουλώνεται και σε λίγο καιρό να εξαφανίζεται κάθε ίχνος της πληγής. Στην πραγματικότητα αυτό είναι ένα μικρό θαύμα. Το σώμα παλεύει να διατηρήσει την υπόστασή του αλώβητη, διορθώνει τις ανωμαλίες που προκύπτουν, δουλεύει ακούραστα για να παραμείνει υγιές. Εμείς αυτό το προσπερνάμε με αδιαφορία, δεν μας κάνει εντύπωση, το έχουμε συνηθίσει.

Αλλά κάποια στιγμή το μηχάνημα εμφανίζει σοβαρή βλάβη. Μπορεί από την κατασκευή του να είχε κάποια προβλήματα λειτουργίας ή μπορεί να του τα προκαλέσαμε εμείς με τον τρόπο ζωής μας. Πάλι αυτό αγωνίζεται να λειτουργήσει όσο μπορεί καλύτερα, αλλά, αν η βλάβη είναι μεγάλη, δεν μπορεί να τη διορθώσει. Χρειάζεται βοήθεια απέξω κι εμείς τρέχουμε έντρομοι να του τη δώσουμε. Άλλοτε η εξωτερική βοήθεια το επαναφέρει, άλλοτε όχι. Το μηχάνημα τότε παύει να λειτουργεί και μαζί μ’ αυτό παύει να λειτουργεί και το πνεύμα μας.

Τι σημασία, τι αξία έχει το σώμα μας, μόνο σε τέτοιες ακραίες περιπτώσεις το καταλαβαίνουμε.

Στα ζώα φυσικά δεν συμβαίνει κάτι τέτοιο. Τα ζώα είναι το σώμα τους. Αυτό που εμφανίζουν ως εξωτερική δράση, δεν είναι παρά η εφαρμογή των οδηγιών που δίνει το σώμα  για να διατηρηθεί ακμαίο και υγιές. Αυτό παίρνει τις αποφάσεις και κάτι που θα το λέγαμε «ζωικό πνεύμα» υπακούει και εκτελεί  αυτές τις αποφάσεις. Αυτό το ζωικό πνεύμα είναι μέρος του σώματος, είναι ο εγκέφαλος του ζώου που εξυπηρετεί το σώμα, βρίσκει τροφή για να το θρέψει, νερό για να το ξεδιψάσει, φωλιά για να το προστατέψει από τους εξωτερικούς κινδύνους. Στα ζώα είναι ολοφάνερο ότι το αφεντικό, ο αρχηγός είναι το σώμα και ο εγκέφαλος είναι χρήσιμος ως μέρος του σώματος που σκοπό έχει να φροντίζει κι αυτός με τον τρόπο του το σώμα.

Στους ανθρώπους έγινε κάποια στιγμή ο διαχωρισμός, καθώς ανέπτυξαν πολιτισμό και είδαν ότι το μυαλό τους μπορεί να κάνει κι άλλα πράγματα εκτός από το να υπηρετεί πιστά το σώμα που το φέρει. Ο υπηρέτης έγινε λοιπόν σιγά-σιγά το αφεντικό και το σώμα φάνηκε να ξεπέφτει στη θέση του υπηρέτη.

Αλλά και σε μας την τελευταία λέξη την έχει τελικά το σώμα. Γιατί αυτό είναι η έδρα μας, το σώμα μας είμαστε εμείς. Δεν είναι η βιτρίνα μας, όπως έχουμε μάθει να το βλέπουμε. Το φροντίζουμε συνήθως με στόχο να κάνουμε τη βιτρίνα μας πιο ελκυστική, δηλαδή αυτό που μας ενδιαφέρει από αυτό είναι οι αρμονικές γραμμές του, η εξωτερική του εικόνα. Αυτήν πασχίζουμε να διορθώσουμε με διάφορα κόλπα και τεχνάσματα. Έπειτα το ντύνουμε με ωραία ρούχα, το βάφουμε, το στολίζουμε και το βγάζουμε έξω, το πλασάρουμε δηλαδή. Περιμένουμε από το σώμα μας να μας φέρει κέρδη, οφέλη: θαυμασμό, φιλίες, έρωτες, επικερδείς συμφωνίες γενικά.

Αλλά το σώμα μας είναι πολλά περισσότερα από τη βιτρίνα που καμαρώνουμε στον καθρέφτη. Είναι ένας πολύπλοκος θαυμαστός μηχανισμός που θέλει να ζήσει. Μπορεί εμείς να μην το ρωτάμε, όταν κάνουμε τις επιλογές μας, μπορεί να το υποχρεώνουμε να υπολειτουργεί ή να υπερλειτουργεί,  αυτό όμως έχει τη δική του λογική και με τη σειρά του ούτε κι αυτό μας ρωτά, όταν πρέπει να κάνει κάτι.

Θέλει καύσιμα για να λειτουργήσει και μας υποχρεώνει να του τα δώσουμε με τη μορφή της τροφής. Θέλει οξυγόνο και το παίρνει από την ατμόσφαιρα, χωρίς να περιμένει την άδειά μας. Θέλει να αποβάλει τα άχρηστα υλικά του και το απαιτεί είτε μας αρέσει είτε όχι. Θέλει ύπνο για να αναλάβει δυνάμεις και αν δεν του τον δώσουμε, παύει να δουλεύει από μόνο του κι ας πάμε εμείς να πνιγούμε.

Κι ακόμα: στο κρύο τρέμει ολόκληρο για να ανεβάσει τη θερμοκρασία του, στη ζέστη ιδρώνει για να δροσιστεί, αν συμβεί και πέσει βάζει μπροστά τα χέρια για να είναι μαλακή η πτώση, αν κάτι έρχεται με φόρα από ψηλά, σηκώνει τα χέρια για να προστατέψει το κεφάλι και άλλα πολλά που τα κάνει αυτό μόνο του, χωρίς να μας ρωτήσει προηγουμένως. Γιατί αυτό που το ενδιαφέρει είναι η ασφάλεια και η καλή λειτουργία του. Σε κάτι τέτοιες περιπτώσεις καταλαβαίνουμε ότι αυτός ο σιωπηλός υπηρέτης είναι τελικά το αφεντικό. Και ευτυχώς. Γιατί το αφεντικό ξέρει να κάνει σωστά τη δουλειά του, αλίμονο αν περίμενε από εμάς (από τη συνείδησή μας δηλαδή) να σκεφτεί και να πάρει αποφάσεις.

Αφήνουμε το σώμα μας να λειτουργεί με τον αυτόματο πιλότο, αυτό ξέρει: ξέρει να αναπνέει, να καταπίνει, να χωνεύει, να αφοδεύει, να κρατά σε συνεχή λειτουργία την καρδιά, να στέλνει το αίμα παντού, να το καθαρίζει, να ανοιγοκλείνει τα βλέφαρα, να μακραίνει τα μαλλιά και τα νύχια, να ανανεώνει τα κύτταρα, να αποβάλλει το διοξείδιο του άνθρακα, να παράγει σπέρμα, να ωριμάζει τα ωάρια, να τα γονιμοποιεί, να γεννά, να παράγει γάλα για το νεογέννητο, όλα αυτά και άλλα πολλά το σώμα τα κάνει από μόνο του, δεν μας ρωτά, δεν ζητά την άδειά μας και δεν μας επιτρέπει και να επέμβουμε στη λειτουργία του.

Αλλά κι αν μπορούσαμε να επέμβουμε, τι θα κάναμε δηλαδή; Μήπως ξέρουμε εμείς να καθαρίσουμε το αίμα μας, να το στείλουμε παντού, να κλείσουμε μια πληγή, να ωριμάσουμε τα ωάριά μας, τα μακρύνουμε τα μαλλιά μας, να πάρουμε οξυγόνο από τον ατμοσφαιρικό αέρα, να διασπάσουμε την τροφή που τρώμε και άλλα πολλά; Αυτά μόνο το σώμα μας ξέρει να τα κάνει και αποδεικνύεται έτσι πολύ πιο σοφό από τη συνείδησή μας που χοροπηδά αυτάρεσκα στην επιφάνεια.

Ποια είναι η αίσθηση που έχουμε για το σώμα μας;

Κάποτε, σε εποχές παράφρονος φανατισμού, οι άνθρωποι μίσησαν το σώμα τους. Στράφηκαν εναντίον του και το βασάνισαν με την ψευδαίσθηση ότι έτσι βοηθούσαν το πνεύμα τους να ανυψωθεί προς τον Κύριο. Και τι δεν του έκαναν. Στέκονταν σε κολώνες για χρόνια μέσα στον καυτό ήλιο και την παγωνιά, διπλώνονταν σε κιβώτια κι έμεναν εκεί όλη τους τη ζωή, έσκαβαν λαγούμια και φυλακίζονταν μόνοι τους μέσα στα σκοτάδια, περιφέρονταν ρυπαροί, νηστικοί, διψασμένοι, γεμάτοι πληγές. Αυτομαστιγώνονταν. Έκαναν μεταξύ τους αγώνες αυτοτιμωρίας για να αποδείξουν την πίστη τους.

Το δύστυχο σώμα τους υπέμενε όλους αυτούς τους βασανισμούς, αγωνιζόταν να κρατηθεί στη ζωή με κάθε τρόπο και τέλος κατέρρεε, όταν πια δεν άντεχε άλλο. Έχουμε ευτυχώς απομακρυνθεί από τέτοιες ψυχασθένειες. Αν και υπάρχουν ακόμα σήμερα αρκετοί που στο όνομα μιας διαστρεβλωμένης πίστης ταλαιπωρούν και βασανίζουν το σώμα τους με πείνα, δίψα, αϋπνία και εξαντλητική κούραση.

Αλλά και σήμερα η αίσθηση που έχουμε για το σώμα μας είναι ελλιπής. Βέβαια τώρα φροντίζουμε να ζούμε υγιεινά, παντού διαβάζουμε συμβουλές, τι πρέπει να κάνουμε, τι πρέπει να τρώμε, τι να πίνουμε, τι ουσίες πρέπει να δώσουμε στον οργανισμό μας οπωσδήποτε, πόσες ώρες και σε ποιες στάσεις να κοιμόμαστε, τι ασκήσεις να κάνουμε, πόσες φορές και με ποιο τρόπο να βουρτσίζουμε τα δόντια μας, τι να αποφεύγουμε, τι να προσέχουμε, ποιο να είναι το βάρος μας, ένα είδος εμμονής έχει καταλάβει το δυτικό άνθρωπο να ζει υγιεινά. 

Δεν είναι κακό αυτό, αντίθετα είναι πολύ καλό που θέλουμε να διατηρήσουμε τον οργανισμό μας υγιή, όμως αυτό το κάνουμε χωρίς να επικοινωνούμε με το σώμα μας, χωρίς να επικοινωνούμε δηλαδή με αυτό που στηρίζει την ύπαρξή μας. Εξακολουθούμε να πιστεύουμε ότι το «Εγώ» μας είναι κάτι ξέχωρο από την υλική μας υπόσταση, ότι στην ουσία δηλαδή εμείς είμαστε το πνεύμα, η συνείδησή μας. Μια συνείδηση που ορίζει, καθορίζει, αποφασίζει και διατάσσει το σώμα να ζήσει έτσι ή αλλιώς. Μια συνείδηση που χρειάζεται το όχημά της και το οποίο όχημα χρησιμεύει κυρίως ως βιτρίνα κατά τις επαφές της  με τους άλλους.

Τον τελευταίο λόγο όμως τον έχει αυτό. Αυτό θα αποφασίσει πόσα χρόνια θα λειτουργήσει και μετά θα σταματήσει. Και όταν σταματήσει, σταματούμε κι εμείς. Επειδή το σώμα μας είμαστε εμείς ή μάλλον επειδή το σώμα μας είναι πάνω από μας κι εμείς απλώς είμαστε μια συνείδηση, μια δηλαδή πλευρά από τις πολλές πλευρές ενός πολύπλοκου μηχανήματος.

Ασχέτως ότι αυτό συνήθως το ξεχνάμε.