Πότε ενηλικιωνόμαστε;

 Της Καίτης Βασιλάκου                    Με τα μέτρα της φύσης ένας δωδεκάχρονος είναι ήδη έτοιμος για την ενήλικη ζωή. Μπορεί να αναπαραχθεί, να βρει μόνος την τροφή του και να αυτοπροστατευτεί, αν χρειαστεί. Γι αυτό το λόγο  οι κοινωνίες που ζουν πολύ κοντά στη φύση, παντρεύουν τα παιδιά τους σε τέτοιες νεαρές ηλικίες, επειδή δεν έχει νόημα να καθυστερούν περισσότερο. Στα αμέσως επόμενα χρόνια τα νεαρά αυτά άτομα θα βρίσκονται στην ακμή τους, η οποία θα διατηρηθεί περίπου ως τα τριάντα τους χρόνια, οπότε θα αρχίσει σταδιακά και με αργές διαδικασίες η παρακμή του οργανισμού τους . Οι σαραντάρηδες σ’ αυτές τις κοινωνίες είναι ήδη γέροι....

Στις ανεπτυγμένες κοινωνίες ένας δωδεκάχρονος θεωρείται ακόμα παιδί. Μπορεί η φύση να έχει ξεκινήσει τις διεργασίες εκείνες που θα τον κατατάξουν σύντομα στους ενήλικους, όμως η κοινωνία θα τον κρατήσει ακόμα μερικά χρόνια στην κατάσταση του παιδιού και η μόνη παραχώρηση που θα κάνει , είναι να τον χαρακτηρίσει έφηβο, δηλαδή έναν άνθρωπο που χωρίς να είναι εντελώς παιδί, δεν είναι όμως ακόμα ενήλικος.

Οι ελευθερίες του είναι περιορισμένες, το ίδιο και οι ευθύνες του. Ο έφηβος είναι βέβαια σε θέση να καταλάβει και να νιώσει πολλά πράγματα, όμως η εξελιγμένη κοινωνία στην οποία ζούμε, είναι τόσο πολύπλοκη που φοβόμαστε να τον αφήσουμε ανεξέλεγκτο, πριν ακόμα αποχτήσει κάποια πείρα. Αυτό που επιμόνως ζητάμε από αυτόν είναι να διαβάζει τα μαθήματά του, ενώ υπάρχουν πλευρές της ζωής που αποφεύγουμε να του τις δείξουμε με τη σκέψη ότι είναι ανώριμος και θα τον επηρεάσουν αρνητικά.

Η αντίφαση που παρατηρείται εδώ είναι ότι από τη μια μεριά η φύση θεωρεί τον έφηβο έτοιμο για τη ζωή κι από την άλλη η κοινωνία τον κρατά υποχρεωτικά σε μια κατάσταση ανηλικιότητας  για μερικά ακόμα χρόνια. Η λεγόμενη κρίση της εφηβείας οφείλεται κυρίως σ’ αυτή την αντίφαση. Στις πρωτόγονες κοινωνίες  τέτοιο πρόβλημα δεν υπάρχει.

Ο έφηβος λοιπόν θα συνεχίσει να προετοιμάζεται για την πολύπλοκη ζωή της εξελιγμένης κοινωνίας και θα πρέπει να τελειώσει το γυμνάσιο και το λύκειο.  Αν μάλιστα θελήσει να εξειδικεύσει τις γνώσεις του, τότε το όριο της προετοιμασίας του για να μπει στη ζωή, επιμηκύνεται μέχρι τα εικοσιτέσσερα περίπου χρόνια, μέχρι δηλαδή να αποφοιτήσει από το πανεπιστήμιο. Τελευταία  το όριο αυτό τείνει να επιμηκυνθεί ακόμα περισσότερο και να φτάσει τα τριάντα χρόνια, διότι οι νέοι επιστήμονες αισθάνονται την ανάγκη να εξειδικευθούν ακόμα περισσότερο με μεταπτυχιακές σπουδές.

Αλλά δυστυχώς το όριο των τριάντα ετών που έχει θέσει ο σύγχρονος άνθρωπος  ως το όριο αγωγής και εκπαίδευσής του, είναι, σύμφωνα με τα μέτρα της φύσης, το όριο μετά το οποίο αρχίζει η φθορά του οργανισμού του. Με άλλα λόγια, όταν εμείς ξεκινούμε ουσιαστικά τη  ζωή μας φτιάχνοντας καριέρα και οικογένεια, η φύση έχει ήδη ξεκινήσει την αποδόμησή μας. Αυτή η αντίφαση δεν υπάρχει στις αναπτυσσόμενες κοινωνίες, όπου η εκπαίδευση είναι στοιχειώδης ή και ανύπαρκτη. 

Το ότι η εφηβεία είναι μια αντιφατική κατάσταση όπου συγκρούονται η φύση και ο πολιτισμός, φαίνεται και από τη νομοθεσία. Παλιότερα στη χώρα μας ενηλικιωνόταν κανείς, όταν έκλεινε τα εικοσιένα χρόνια του. Σήμερα ενηλικιώνεται στα δεκαοχτώ του με το σκεπτικό ότι οι νέοι στην εποχή μας ωριμάζουν πιο γρήγορα από πριν.  Το όριο κατεβαίνει στα  δεκαέξι χρόνια στην περίπτωση του συναινετικού σεξ. Πώς γίνεται όμως να είναι κάποιος υπεύθυνος για τη σεξουαλική ζωή του στα δεκαέξι του και παράλληλα ανεύθυνος για όλα τα υπόλοιπα μέχρι τα δεκαοχτώ του;  Οι παλινωδίες αυτές του νόμου δείχνουν ακριβώς την αμηχανία του νομοθέτη που δεν είναι εντελώς σίγουρος πότε τελειώνει η εφηβεία και πότε αρχίζει η ενήλικη ζωή.

Πότε ενηλικιωνόμαστε;  Στα δεκαέξι, στα δεκαοχτώ, στα εικοσιένα ή αργότερα;

Η ιατρική μάς λέει ότι το σώμα μας ολοκληρώνει την ανάπτυξή του στα εικοσιένα χρόνια. Η ψυχολογία μιλά για σταδιακή ενηλικίωση που ολοκληρώνεται γύρω στα τριάντα, όταν δηλαδή απομακρυνθούμε από την οικογενειακή στέγη και έχουμε δική μας δουλειά και οικονομική ανεξαρτησία.

Πάντως το όριο των δεκαοχτώ χρόνων που ορίζει ο νόμος για την ενηλικίωση είναι κι αυτό αμφισβητούμενο, καθώς η σύγχρονη οικογένεια είναι υπερπροστατευτική απέναντι στο νέο άνθρωπο.  Μπορεί ο δεκαοχτάρης να ξέρει πολλά πράγματα για τον κόσμο, αλλά ακόμα περιμένει από τη μαμά να τον φροντίζει και από το μπαμπά να τον χαρτζιλικώνει. Συναισθηματικά και ψυχολογικά επομένως δεν έχει ακόμα ενηλικιωθεί και αυτό σημαίνει ότι μπορεί  κάποια στιγμή να βρεθεί μπλεγμένος σε επικίνδυνες περιπέτειες, εφόσον επισήμως έχει αποχτήσει πλήρη ελευθερία. Στο δικαστήριο αργότερα οι συνήγοροί του θα υποστηρίξουν ότι είναι ένας άπειρος νεαρός ακόμα, μολονότι ο νόμος τον θεωρεί απολύτως υπεύθυνο για τις πράξεις του. Η αντίφαση δηλαδή συνεχίζεται.

Δεν βλάπτει να θυμηθούμε πότε ο νεαρός Αθηναίος αποκτούσε πολιτικά δικαιώματα στην αρχαία Αθήνα: στην Εκκλησία του Δήμου μπορούσε να πάρει μέρος μετά την ολοκλήρωση της διετούς στρατιωτικής θητείας του, δηλαδή όταν έκλεινε τα είκοσι χρόνια του. Στην Ηλιαία και στη Βουλή των Πεντακοσίων, όταν γινόταν τριάντα χρονών. Ομοίως είχε δικαίωμα να εκλεγεί ένας από τους εννέα άρχοντες ή ένας από τους δέκα στρατηγούς μετά την ηλικία των τριάντα ετών.

Στην αρχαία Σπάρτη τα πράγματα ήταν πιο αυστηρά: ο νεαρός Σπαρτιάτης κατατασσόταν στο στρατό στα είκοσι χρόνια του, αλλά η πολιτική του ενηλικίωση γινόταν στα τριάντα του. Σ’ αυτή την ηλικία είχε δικαίωμα να συμμετέχει στην Απέλλα, να γίνει ένας από τους πέντε εφόρους και να παντρευτεί. Αν ήθελε να γίνει μέλος της Γερουσίας, έπρεπε να περιμένει μέχρι τα εξήντα του.

Αλλά και στη σύγχρονη κοινωνία ο νομοθέτης δεν αντιμετωπίζει την εφηβεία με τον ίδιο τρόπο σε όλες τις χώρες.

Στην Αγγλία και τον Καναδά παραδείγματος χάριν οι έφηβοι από 14 ως 16 ετών μπορούν να εργαστούν υπό όρους. Μετά τα 16 μπορούν να εργαστούν  κανονικά ως ενήλικοι.

Η υποχρεωτική φοίτηση στο σχολείο κυμαίνεται στις διάφορες χώρες από τα 10 ως τα 18.

Στις ΗΠΑ δικαίωμα ψήφου έχουν όσοι είναι πάνω από τα 21, αλλά σε ορισμένες πολιτείες το δικαίωμα ψήφου κατεβαίνει στα 18. Σε μερικές χώρες, όπως η Ινδονησία,  δικαίωμα ψήφου έχουν όσοι συμπληρώσουν τα 17 χρόνια. Σε άλλες, όπως η Σιγκαπούρη, το όριο είναι τα 21 χρόνια.  Και σε κάποιες άλλες, όπως το Ουζμπεκιστάν, το όριο ανεβαίνει στα 25 χρόνια.

Στις ΗΠΑ η αγορά συγκεκριμένων προϊόντων ( τσιγάρα, αλκοόλ, πορνογραφικά βίντεο κλπ) επιτρέπεται σε νέους πάνω από 17 ετών, ενώ σε κάποιες πολιτείες το όριο είναι τα 18 ή τα 21. Επίσης ποικίλλει ανά πολιτεία το όριο για την απόκτηση άδειας οδήγησης από τα 14 ως τα 18 χρόνια, ενώ στην Ευρώπη το όριο είναι τα 18 χρόνια.

Στον Καναδά επιτρέπεται το αλκοόλ στα 18, σε κάποιες περιοχές ωστόσο το όριο είναι τα 19 χρόνια, ενώ στην Ευρώπη το όριο είναι τα 16 ή τα 18 χρόνια.

Το συναινετικό σεξ επιτρέπεται σε ορισμένες χώρες μετά τα 13, σε άλλες μετά τα 21 και σε άλλες χώρες σε ενδιάμεσες ηλικίες. Το ίδιο και η ηλικία,  μετά την οποία μπορεί κανείς να παντρευτεί. Στην Υεμένη είναι τα 17-21 χρόνια για τους άνδρες, στην Κίνα τα 20 χρόνια για τις γυναίκες.

Από αυτά τα λίγα παραδείγματα καταλαβαίνει κανείς ότι η εφηβεία δεν είναι μια ξεκαθαρισμένη ηλικία και ότι αλλιώς την αντιλαμβάνεται ο κόσμος σε κάθε εποχή και σε κάθε τόπο.

Η ουσία πάντως είναι ότι ο άνθρωπος στις ανεπτυγμένες κοινωνίες συνεχίζει να διαμορφώνεται μέχρι τα εικοσιπέντε του χρόνια και ίσως μέχρι τα τριάντα του. Η αντίφασή μας σήμερα είναι ότι δίνουμε όλα τα δικαιώματα του ενήλικου στο νέο των δεκαοχτώ ετών και παράλληλα τον αντιμετωπίζουμε ως παιδί που δεν ξέρει ακόμα τον κόσμο, που έχει ανάγκη από τις συμβουλές και την πείρα των μεγάλων, που μπορούμε να τον επιπλήξουμε για τις επιπολαιότητές του, που τον συγχωρούμε για την ανωριμότητά του και που του υπενθυμίζουμε σε κάθε ευκαιρία ότι «όταν πήξει το μυαλό του, θα σκέφτεται διαφορετικά».                             

Το άρθρο δημοσιεύτηκε στην Ελεύθερη Ζώνη:

elzoni.gr