Ζωή με φήμες

Γκασμεντ Καπλανι   Ζώντας σε δυο βαλκανικές χώρες έχω πάρει μια υπερδόση βαλκανικότητας. Να ζεις στα Βαλκάνια σημαίνει πολλά πράγματα. Ένα από αυτά είναι να συνηθίσεις να ζεις με φήμες. Στα Βαλκάνια η δημόσια ζωή, σε μεγάλο βαθμό, συγκροτείται μέσω των φημών, ανεξάρτητα από το καθεστώς.  Στην κομμουνιστική Αλβανία το ίδιο συνέβαινε. Γι’αυτό η πηγή της πολιτικής ενημέρωσης στα Βαλκάνια δεν είναι οι εφημερίδες, ούτε οι κυβερνητικές ανακοινώσεις αλλά τα καφενεία, τα στέκια και τα οικογενειακά δίκτυα. Από εδώ βγαίνουν οι πιο έγκυροι δημοσιολόγοι.

Η ζωή με φήμες είναι ίσως μια κληρονομιά της Βυζαντινής και Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Τότε που τα νέα από την πρωτεύουσα της Αυτοκρατορίας, την Πόλη, έφθαναν στις επαρχίες περνώντας από χίλια φίλτρα. Όταν έφθαναν δεν έμοιαζαν πια με ειδήσεις αλλά με μύθους. Οι άνθρωποι επένδυαν σε αυτά τις δικές τους προβολές, τις δικές τους φοβίες ή τα δικά τους συμφέροντα. Όταν η Αυτοκρατορία κατέρρευσε και στα ερείπιά της αναδύθηκαν τα νέα κράτη - έθνη πολλά πράγματα άλλαξαν αλλά η δημόσια ζωή, σε μεγάλο βαθμό, συνέχισε να είναι τυλιγμένη σε μια ομίχλη από φήμες. Οι πηγές των φημών είναι πολλές. Πολλές φορές επινοούνται ή «χτίζονται» πάνω σε υπαρκτά γεγονότα, ψάχνοντας πάντα την κρυφή, αόρατη πλευρά των πραγμάτων. Είναι κάτι σαν συνωμοτικές ερμηνείες της πραγματικότητας.....
  Άλλες φορές διαδίδονται από τους κρατούντες, τους ανθρώπους της κάθε «Αυλής»,  ως «κράχτες» του δημόσιου αισθήματος.

Αν το δεις το πράγμα ιστορικά διαπιστώνεις ότι οι φήμες, σε όλες τις κοινωνίες, οργιάζουν συνήθως σε περιόδους μεγάλης αστάθειας. Όταν οι κοινωνίες βρίσκονται σε περίοδο μετάβασης, όταν η αξιοπιστία των θεσμών καταρρέει, όταν οι άνθρωποι νιώθουν ότι δεν τους λένε πια την αλήθεια, όταν νιώθουν ότι δεν ελέγχουν το παρόν και το μέλλον τους.

Στην Ελλάδα δυο χρόνια τώρα ζούμε με φήμες – έτσι και αλλιώς δεν έπαψαν ποτέ. Αλλά αυτά τα δυο χρόνια οι φήμες  έχουν γίνει η κανονικότητα της καθημερινότητάς μας. Φήμες για χρεοκοπία. Φήμες ότι η Ελλάδα θα βγει από την ευρωζώνη και θα επιστρέψει στην δραχμή. Φήμες ότι στο «Εθνικό Νομισματοκοπείο», γείτονες ακούν τα μηχανήματα να δουλεύουν νύχτα, κόβοντας δραχμές για την μετα-ευρώ εποχή. Φήμες ότι τον Νοέμβριο θα γίνει κάτι πολύ μεγάλο, τεράστιο, τρομακτικό. Φήμες ότι όχι τον Νοέμβριο αλλά ο Δεκέμβριος θα είναι ο μοιραίος μήνας. Φήμες ότι οι φτωχοί παίρνουν τα χρήματα από τις τράπεζες και τα κρύβουν σε υπόγεια και στρώματα. Φήμες ότι και οι πλούσιοι το ίδιο κάνουν. Φήμες - όπου το όριο μεταξύ της πραγματικότητας και του μύθου έχει ήδη καταργηθεί. Να ζεις με φήμες είναι σαν να ζεις πάνω σε μια γέφυρα. Και η γέφυρα είναι το κατεξοχήν σύμβολο των Βαλκανίων.

Χθες το πρωί μου τηλεφώνησε ένας φίλος μου. Ακουγόταν τρομερά ανήσυχος. Σε μία ώρα, μου είπε, βγαίνει ο Βενιζέλος και ανακοινώνει την «συντεταγμένη χρεοκοπία» ενώ ο Παπανδρέου έχει ήδη ετοιμάσει την δήλωση για την παραίτησή του. Το Χρηματιστήριο καταρρέει και ο κόσμος τρέχει στις τράπεζες να πάρει τα χρήματα, πρόσθεσε. Παρεμπιπτόντως, δυο χρόνια τώρα, εκτός από τις φήμες, έχουμε εμπεδώσει και όλη την οικονομική ορολογία: «spreads», “ασφάλειες κινδύνου”, “hedge funds”, “διάσωση τραπεζών”, «συντεταγμένη χρεοκοπία», “σκέτη χρεοκοπία”, “πιστωτικό γεγονός”, «συγχώνευση τραπεζών», PSI, PSI plus και πάει λέγοντας.  Στις καφετέριες κάποτε ο κόσμος μιλούσε για ποδόσφαιρο, τον Ρεχάγκελ και τον Τρεζεγέ. Τώρα μιλάει για τα spreads, την κα. Μέρκελ και τον κ. Τρισέ. Έκλεισα το τηλέφωνο και σκέφτηκα να κάνω μια βόλτα. Να διαπιστώσω την αντιστοιχία φημών και πραγματικότητας. Το σπίτι όπου μένω βρίσκεται κοντά σε έναν δρόμο γεμάτο τράπεζες.

Δεν είδα καμία ιδιαίτερη ανησυχία εκεί έξω. Όλα φαίνονται όπως χθες, όπως προχθές, όπως πριν μια εβδομάδα. Διαπίστωσα ότι ο μανάβης πωλούσε φρούτα. Στο ψαράδικο, δίπλα του, όμως μιλούσαν για την μετοχή της «Εθνικής» και την «έκτη δόση». Ο ψαράς επέμενε ότι θα μας την δώσουν αλλά για την έβδομη δεν ήταν σίγουρος. Στην Εθνική και την Alpha Bank η ουρά ήταν μεγάλη, στις άλλες ερημιά. Το ανθοπωλείο στην γωνία είχε κλείσει και πάνω στην βιτρίνα, δίπλα σε ένα ζωγραφισμένο κόκκινο τριαντάφυλλο ένα ενοικιαστήριο κίτρινου χρώματος. Προχώρησα πιο πέρα και είδα τέσσερεις Πακιστανούς καθισμένους σχεδόν μπροστά στην είσοδο της Millenium Bank. Σε ένα σχήμα τετράγωνο γύρω από ένα πλαστικό πιάτο γεμάτο πατάτες τηγανιτές και πίττες. Είναι πλανόδιοι πωλητές και έχουν βάλει τα τελάρα και τα λουλούδια τους λίγο πιο κάτω. Τρώνε με τα χέρια και μια ηλικιωμένη κυρία που περνάει από εκεί τους κοιτάει τόσο επίμονα που αρχίζουν και εκείνοι να την κοιτούν το ίδιο επίμονα. Βλέπω και εγώ την κυρία που βλέπει τους Πακιστανούς οι οποίοι με την σειρά τους βλέπουν την κυρία. Λυπάται το παρόν τους καθώς τους βλέπει; Της θυμίζουν κάτι από το παρελθόν που είχε ξεχάσει και πονάει να το θυμάται ή φαντάζεται εικόνες ενός μέλλοντος που φοβάται;                      Υπάρχουμε….. Συνυπάρχουμε;