Η Εθνική μας οντισιόν

της Αφροδίτης Αλ Σάλεχ       Στις αρχαίες τραγωδίες του Αισχύλου και του Σοφοκλή, ο ήρωας έχοντας διαπράξει την ύβρι, το ανώτατο αμάρτημα, θα λυτρωθεί μόνο αντιμετωπίζοντας την αποκάλυψη της αλήθειας, κι αυτή ακριβώς η διαδικασία συνιστά την κάθαρση. Κλασσικό παράδειγμα είναι ο Οιδίπους Τύραννος: ο Οιδίποδας αφού δεν σεβάστηκε το λόγο του Τειρεσία όταν ο τελευταίος του αποκάλυψε ότι ο ίδιος είναι ο φονιάς που αναζητεί και κατηγόρησε τον μάντη ότι τα λέει αυτά επειδή εποφθαλμιά το βασίλειο του (η ύβρις), η λύτρωση του αλλά και του γένους του έρχεται με την αποκάλυψη της αλήθειας (η κάθαρση).    

Κατόπιν ήρθε ο Ευριπίδης, εισάγοντας έναν πρώιμο μοντερνισμό.  Το βασικό πλέον χαρακτηριστικό των αρχαίων τραγωδιών είναι ο «από μηχανής θεός».....

Όταν η εξέλιξη της πλοκής φτάνει σε αδιέξοδο και οι ήρωες δεν έχουν παρά να αντιμετωπίσουν τη ζοφερή πραγματικότητα, άξαφνα, εκείνο το τελευταίο λεπτό πριν από την τιμωρία, εμφανίζεται ο από μηχανής θεός και δίνει την ακοπίαστη λύση. Κλασσικό παραδείγματα η Ηλέκτρα του Ευριπίδη: αφού ο Ορέστης δολοφονήσει την μάνα του, την Κλυταιμνήστρα, εμφανίζονται ως από μηχανής θεοί οι Διόσκουροι και τον προστάζουν να πάει στην Αθήνα για να τον προστατεύσει η θεά Αθηνά από τις τύψεις (Ερινύες) μια και για το φονικό δεν ευθύνεται ουδείς άλλος από την κακή προσταγή που έδωσε ο Απόλλωνας στον Ορέστη. Τέλος καλό όλα καλά.   

Ο σύγχρονος Έλληνας ενσωμάτωσε πλήρως την ευριπίδεια τραγωδία. Και πως αλλιώς;  Αφού για άλλη μια φορά είμαστε σε ελεύθερη πτώση και με κραταιά πεποίθηση αναμένουμε τον από μηχανής θεό. Το 2009 για το ρόλο αυτό επιλέχθηκε ο Γιώργος Παπανδρέου («λεφτά υπάρχουν») – λες και δεν γνωρίζαμε όλοι μηδενός εξαιρουμένου ότι τα περίφημα λεφτά δεν θα μπορούσαν να υπάρχουν. Σήμερα κατά πως φαίνεται στην εθνική μας οντισιόν κερδίζει τις εντυπώσεις ο Αντώνης Σαμαράς.  Δίχως βέβαια να θεωρούνται υποδεέστερες και οι ερμηνείες των Παπαρήγα και Τσίπρα, αλλά για περιφερειακές παραστάσεις. Για Επίδαυρο μάλλον θα πάμε με Σαμαρά. Εξάλλου και ο ίδιος στην πολύωρη ομιλία του στη ΔΕΘ επικαλέστηκε ουκ ολίγες φορές το θεό: «θα τα καταφέρουμε με τη βοήθεια του θεού» και ποιόν άλλο θα μπορούσε να εννοεί πέραν του από μηχανής;  Ενώ η συνέντευξη Τύπου την επομένη δεν φειδόταν ατακών, ελαφρού ρεπερτορίου όπως το περίφημο «Είπαν ότι θα βάλουν πάτο στο βαρέλι, αλλά μας έφυγε ο πάτος!»  καθώς και κλασσικών φρούδων υποσχέσεων: «Μετά τις εκλογές, θα πείσω την τρόικα για τις προτάσεις μας και δεν θα χάσω δόση»

Θαρρώ όμως πως ήρθε η ώρα να αλλάξουμε ρεπερτόριο ως Έθνος. Ίσως θα έχει νόημα να στραφούμε προς τον Αισχύλο και να αναζητήσουμε την αλήθεια. Τη δική μας αλήθεια που δεν είναι άλλη από το ότι λεφτά ούτε υπήρχαν ούτε υπάρχουν ούτε θα υπάρξουν αν δεν κάνουμε εμείς οι ίδιοι κάτι για αυτό. Και πως έχουμε ευθύνες για την κατάσταση της χώρας είτε δια πράξεως είτε δια παραλείψεως: γιατί δεν ήμασταν ενεργοί πολίτες, γιατί δεν σεβαστήκαμε τη ψήφο μας, γιατί κάναμε τα στραβά μάτια, γιατί είχαμε υιοθετήσει το δόγμα «δεν βαριέσαι» κ.α Επίσης να δεχθούμε πως οι περίφημες θυσίες ακόμα δεν έχουν γίνει. Ναι, ζούμε σε ένα κλίμα τρομοκρατίας που δηλητηριάζει κάθε μας στιγμή αλλά οι θυσίες ακόμα δεν έλαβαν χώρα, παρά μόνο από τους πιο αδύναμους. Και ας μην κατηγορούμε τις κυβερνήσεις για αυτό.  Στις δημοκρατίες οι νόμοι δεν επιβάλλονται. Στις δημοκρατίες οι νόμοι υπακούονται. Όταν ένα μέτρο δεν εφαρμόζεται από την κοινωνία που αλλού θα μπορούσε να οδηγήσει παρά στην επιβολή ενός νέου μέτρου ακόμα πιο άδικου για τις αδύναμες ομάδες κοκ, και εν τω μεταξύ η ελεύθερη πτώση συνεχίζεται. Το κίνημα του «δεν πληρώνω», οι βίαιες απεργιακές κινητοποιήσεις των ταξί αλλά και η παρούσα στάση της ΓΕΝΟΠ ΔΕΗ, είναι ενδεικτικά παραδείγματα.

Είναι ώρα λοιπόν, η έσχατη ώρα, να αποχωριστούμε τα ευριπίδεια happy end διαφορετικά, αν δηλαδή συνεχίσουμε στο ίδιο ρεπερτόριο καλό είναι να γνωρίζουμε ότι ο μεγάλος συγγραφέας εκτός από τις πιο ανώδυνες τραγωδίες έχει γράψει και το ύψιστο δράμα, τις Βάκχες, και αυτό το έργο δεν θα θέλαμε να το ανεβάσουμε:

Στόματα χωρίς σιωπή
Αφροσύνη και ανομία
Όλων σας μοίρα κοινή
Το τέλος δυστυχία
(…)
Ο σοφός δεν είναι σοφός
Και το σύνορο του ανθρώπου γκρεμνός
Ο χρόνος βραχύς
Και αυτός που τα μεγάλα κοιτάζει
Χάνει τα μικρά. Τα εδώ της ζωής
Η αμέλεια των θνητών με τρομάζει
(…)
Εκείνα που ήταν να γίνουν δεν έγιναν ποτέ,
Κι αυτά που γίνονται. Δεν ήταν για να γίνουν.

Σιωπή. Σιωπή*.

(* Αποσπάσματα από τα χορικά των Βακχών του Ευριπίδη σε μετάφραση Γιώργου Χειμωνά)
                
*Η Αφροδίτη Αλ Σάλεχ είναι πολιτικός επιστήμονας.             Protagon