Ιάννης Ξενάκης: Ένας «νεοπυθαγόρειος» συνθέτης

Πρωτοπόρος της ηλεκτρονικής μουσικής, μαθηματικός, φιλόσοφος, αρχιτέκτονας, ο Ιάννης Ξενάκης αφήνει την τελευταία του πνοή στις 4 Φεβρουαρίου του 1991. Είναι χωρίς αμφιβολία μια από τις σημαντικότερες μορφές που συνέβαλαν στην ανάπτυξη της μουσικής τον 20 αιώνα.          Η μουσική είναι ίσως από τις τέχνες η πιο δεμένη με τα μαθηματικά, με τη μαθηματική σκέψη, από την ίδια τη φύση της. Η διατακτική δομή μπορεί να κατατάξει τα στοιχεία ενός συνόλου, ενός χαρακτήρα, όπως είναι το ύψος, ή ένταση, ή πυκνότητα, όπως είναι ο βαθμός αταξίας. Στην ιστορία, πολλές φορές η μουσική σκέψη ήταν πρωτοπορία απέναντι στη μαθηματική σκέψη.                                  Βασική ιδέα της μουσικής του είναι ο μετασχηματισμός των διαφόρων μαθηματικών σχέσεων που εκφράζουν το σύμπαν σε μουσικούς ήχους, χρησιμοποιώντας σειρά εργαλείων, όπως η Θεωρία των Συνόλων, η Θεωρία των Πιθανοτήτων, η Θερμοδυναμική, η Χρυσή Τομή και η ακολουθία Φιμπονάτσι. Προσπάθησε να εφαρμόσει στη μουσική τους φυσικούς νόμους που διέπουν διάφορα φαινόμενα, όπως το θρόισμα των φύλλων ενός δέντρου, την οχλοβοή μιας διαδήλωσης, το τερέτισμα των τζιτζικιών κ.ά., δημιουργώντας μια μουσική «ηχητικών μαζών», «συμπάντων» ή «γαλαξιών». Το πρώτο έργο που σηματοδοτεί την πρωτοποριακή αυτή κατεύθυνση, που θα ονομάσει αργότερα «στοχαστική μουσική», είναι οι Μεταστάσεις (1954)....            

Ο Ιάννης Ξενάκης γεννήθηκε στη Βράιλα της Ρουμανίας το 1922 από Έλληνες γονείς. Το 1947 αποφοίτησε από το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, ενώ στα ενδιαφέροντά του ήταν τα μαθήματα ανώτερων θεωρητικών στη μουσική. Συμμετείχε ενεργά στην Εθνική Αντίσταση και φυλακίστηκε από τις κατοχικές δυνάμεις. Στα Δεκεμβριανά τραυματίστηκε σοβαρά από θραύσμα αγγλικής οβίδας, με αποτέλεσμα να χάσει το αριστερό του μάτι και να παραμορφωθεί η αριστερή πλευρά του προσώπου του.

Την ίδια χρονιά που κατάφερε μετ’ εμποδίων να ολοκληρώσει τις σπουδές του, μετέβη στη Γαλλία, όπου εργάστηκε ως αρχιτέκτονας, συνεχίζοντας και τις σπουδές του στη μουσική. Κατά την περίοδο 1947 - 1959 συνεργάστηκε με το διάσημο Γάλλο αρχιτέκτονα Λε Κορμπιζιέ στο σχεδιασμό σημαντικών έργων. Η αναγνώριση ήρθε τη δεκαετία του ’60.

Βραβευμένος με αρκετά διεθνή βραβεία, λίγες ημέρες πριν το θάνατό του αναγορεύτηκε επίτιμος διδάκτωρ του Τμήματος Μουσικών Σπουδών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Ωστόσο, λόγω της ασθένειάς του δεν καταφέρει να παραστεί στην τελετή.                  tvxs.gr