Το σύνδρομο του Μόγλη

Της Καίτης Βασιλάκου          «Τι είναι ο άνθρωπος!»

 Όλοι θυμόμαστε την ατάκα του Δημήτρη Καλλιβωκά στη γνωστή ταινία «Η δε γυνή να φοβήται τον άνδρα», όπου ένας άνδρας μέσης ηλικίας πεθαίνει ξαφνικά και ο θάνατός του προκαλεί σοκ στον περίγυρό του.

 Στο ερώτημα πάντως αυτό, «τι είναι ο άνθρωπος;»,  καμιά από τις δοθείσες μέχρι στιγμής απαντήσεις δεν φαίνεται να μας έχει ικανοποιήσει απόλυτα, γι αυτό και οι ορισμοί είναι πολλοί και διάφοροι και καμιά φορά και αντιφατικοί μεταξύ τους.

Άνθρωπος είναι παραδείγματος χάριν το πλάσμα που γελά. Το πλάσμα που σκέφτεται αφαιρετικά. Που περπατά όρθιο στα δυο του πόδια. Που φτιάχνει τέχνη. Που έχει φαντασία. Που χρησιμοποιεί τα χέρια του ως περίπλοκα εργαλεία. Που νιώθει έρωτα. Που γνωρίζει ότι θα πεθάνει. Που θρησκεύεται. Που έχει ανώτερο εγκέφαλο. Που κάνει επιστήμη.

Που μολύνει το περιβάλλον. Που έχει ανακαλύψει την αυτοκτονία. Που σκοτώνει άτομα του είδους του. Που έχει αρθρωμένο λόγο. Που έχει γραπτό λόγο. Που πιστεύει σε ιδέες και έχει αξίες. Που διακρίνει το καλό και το κακό. Που έχει αίσθηση παρόντος, παρελθόντος, μέλλοντος.

Οι ορισμοί δεν τελειώνουν.

 Μπορούμε πάντως να πούμε γενικά ότι άνθρωπος είναι το πλάσμα που  κάποτε ήταν ζώο και τώρα δεν είναι πια.... Είναι βέβαια ένας ορισμός πολύ  ασαφής, αλλά τουλάχιστον μας αφήνει περιθώρια να προσθέσουμε εμείς κατόπιν όλες τις ιδιότητες που θέλουμε.

 Αλλά, όπως όλοι ξέρουμε, ο άνθρωπος μπορεί να μην είναι πια ζώο, όμως πολύ εύκολα μπορεί να γλιστρήσει προς τα πίσω και να ξαναγίνει.

Το παρατηρούμε αυτό σε ακραίες περιπτώσεις , όταν η συνείδηση υποχωρεί μπροστά σε ισχυρά εξωτερικά γεγονότα, όπως  π.χ. στον πόλεμο, σε μια μεγάλη πείνα, σε μια πολύ μεγάλη απειλή ή στον ανεξέλεγκτο φόβο.

 Η επιστροφή στην κατάσταση του ζώου συνήθως δεν διαρκεί πολύ. Όταν οι συνθήκες ομαλοποιηθούν, το άτομο ξαναμπαίνει στο πολιτισμένο του  περίβλημα και απορεί και το ίδιο με την ζωώδη συμπεριφορά του.

 Πάντως αυτές οι περιπτώσεις μάς αποδεικνύουν ότι βαθιά μέσα μας δεν έχουμε πάψει ποτέ να είμαστε ακατέργαστα ζωικά πλάσματα και ότι ο πολιτισμός είναι μια πολύ λεπτή κρούστα που έχει αναπτυχθεί γύρω από την άγρια φύση μας, έτοιμη με την παραμικρή απότομη κίνηση να σπάσει.

 Παρ’ όλα αυτά ο άνθρωπος ξεχωρίζει από τα άλλα ζώα και είναι πολλές οι ιδιότητες και οι δεξιότητες  που ανέπτυξε, όταν ξέκοψε από τη φύση και άρχισε να οικοδομεί το δικό του ανθρώπινο κόσμο.

 Αν θέλουμε λοιπόν να δώσουμε άλλον ένα ορισμό στη λέξη άνθρωπος, μπορούμε να πούμε ότι είναι το φυσικό πλάσμα που απέβαλε ή μάλλον  συνέπτυξε κατά μεγάλο μέρος την αρχέγονη φύση του δημιουργώντας  ένα νέο  περιβάλλον, διαφορετικό από το φυσικό, αυτό που ονομάζουμε πολιτισμικό περιβάλλον.

 Το σύνδρομο του Μόγλη αποδεικνύει του λόγου το αληθές.

Το σύνδρομο αυτό αφορά στις περιπτώσεις εκείνες που κάποια  παιδιά  για κάποιους λόγους βρέθηκαν να ζουν από πολύ μικρή ηλικία ανάμεσα σε ζώα, χωρίς να έχουν καμιά επαφή με τον πολιτισμό.

 Οι αναφορές για τέτοια περιστατικά δεν είναι λίγες, αν και πρέπει να είμαστε επιφυλακτικοί, γιατί φαίνεται ότι μερικά από αυτά τα περιστατικά είναι κατασκευασμένα.

 Κατασκευασμένη παραδείγματος χάριν ήταν η περίπτωση της Αμάλας και της Καμάλας, δυο κοριτσιών που «ανακάλυψε» το 1920 στη ζούγκλα της Ινδίας ο αιδεσιμότατος Singh.  Υποτίθεται ότι τα είχε αρπάξει μια λύκαινα και τα είχε μεγαλώσει μαζί με τα μικρά της. Τα κορίτσια έσχιζαν τα ρούχα με τα οποία τα έντυναν, έτρωγαν ωμό κρέας και δεν έμαθαν ποτέ να μιλούν. Αργότερα αποδείχθηκε ότι η υπόθεση ήταν απάτη και τα κορίτσια ήταν απλώς διανοητικά καθυστερημένα.

 Υπάρχουν ωστόσο και αληθινές ιστορίες.

 Όπως αυτή ενός εφτάχρονου αγοριού στη Ρωσία που η μητέρα του το είχε εξισώσει με τα αναρίθμητα πουλιά που είχε στο σπίτι της. Δεν του μιλούσε ποτέ και το παιδί, όταν το βρήκαν, τιτίβιζε όπως τιτίβιζαν τα πουλιά που άκουγε.

  Πιο τραγική είναι η περίπτωση της πεντάχρονης που την ανακάλυψαν να ζει μαζί με τους σκύλους και τις γάτες στην αυλή του σπιτιού της, στην Τσίτα της Σιβηρίας. Οι δικοί της δεν της έδιναν καμιά σημασία και το κοριτσάκι είχε μεταμορφωθεί σε σκυλάκι που γάβγιζε, περπατούσε στα τέσσερα, προσπαθούσε να δαγκώσει όποιον το πλησίαζε, έπινε νερό με τη γλώσσα και έτρωγε σκύβοντας πάνω από την τροφή, όπως τα ζώα, χωρίς να χρησιμοποιεί τα χέρια του. Καταλάβαινε την ανθρώπινη ομιλία, αλλά δεν μπορούσε να μιλήσει.

 Σε τέτοιες περιπτώσεις  η δυνατότητα να είναι κάποιος άνθρωπος ακυρώνεται, επειδή για να γίνει άνθρωπος, είναι απαραίτητο να του το μάθει αυτό κάποιος άλλος. Εφόσον κανείς δεν είναι πρόθυμος να αναλάβει αυτό το ρόλο, τότε την αγωγή την αναλαμβάνει η φύση  με τον αρχέγονο τρόπο που ξέρει.

 Η ψυχιατρική γνωρίζει καλύτερα τους λόγους για τους οποίους κάποιος, αν έχει ζήσει από μικρός μακριά από τον πολιτισμό, δεν είναι έπειτα ικανός να ενταχθεί σ’ αυτόν. Φαίνεται πώς έχει να κάνει με τους νευρώνες του εγκεφάλου και τις μεταξύ τους συνάψεις, μια διεργασία που πρέπει να πραγματοποιηθεί στα πρώτα χρόνια της ζωής. Αν δεν γίνουν τότε, σε κείνη την κρίσιμη ηλικία, οι απαραίτητες συνάψεις, φαίνεται ότι δεν μπορούν να γίνουν ποτέ πια. Η ομιλία δεν είναι δυνατή και ο τρόπος σκέψης και η συμπεριφορά  ακολουθούν άλλους δρόμους -  στο σύνδρομο του Μόγλη ειδικά, ακολουθούν δρόμους ζωικούς.

 Στο συγκεκριμένο σύνδρομο  ο άνθρωπος βρίσκεται παγιδευμένος ανάμεσα σε δύο κόσμους, αυτόν του  ζώου και αυτόν του ανθρώπου. Δεν είναι εντελώς ζώο αλλά ούτε και εντελώς άνθρωπος.

Πού θα τον κατατάξουμε;

 Έχει βέβαια ανθρώπινη μορφή και το σώμα του είναι ανθρώπινο, αλλά είναι άραγε αρκετό αυτό; Αν δεν μπορεί να συμμετάσχει σε αυτό που λέμε πολιτισμός, έστω και την πιο πρωτόγονη μορφή του, αν η σκέψη του δεν ακολουθεί τους δρόμους της ανθρώπινης σκέψης,  αλλά τους δρόμους που ακολουθεί το ένστικτο του ζώου, τότε πολύ δύσκολα μπορούμε να αναγνωρίσουμε πάνω του τη συγγένειά του με μας.

 Το θέμα δεν έχει να κάνει με την ευσπλαχνία μας που είναι δεδομένη απέναντι σε ένα τέτοιο άτυχο πλάσμα, αλλά περισσότερο με την ανίχνευση αυτού που μας προσδιορίζει ως είδος και μας διακρίνει από τα άλλα είδη της φύσης.

 Επανερχόμαστε λοιπόν στην ερώτηση:

Τι είναι ο άνθρωπος; Είναι αυτός που εξωτερικά έχει μορφή ανθρώπου ή χρειάζεται και κάτι άλλο για να τον πούμε άνθρωπο; Κι αν χρειάζεται κάτι ακόμα, ποιο είναι αυτό;

 Τα ανώτερα θηλαστικά κρατούν κοντά τους τα μικρά τους για ένα διάστημα, τόσο ώστε να μπορέσουν να τα διδάξουν τεχνικές επιβίωσης και αυτοπροστασίας. Χωρίς αυτή τη μητρική διδασκαλία  δεν θα έχουν την απαραίτητη γνώση για να βρουν αργότερα τροφή και να προστατευθούν από τους εχθρούς τους. Με τον ίδιο περίπου τρόπο και ο άνθρωπος διδάσκει στα μικρά του τον  πολιτισμό. Αν παραλειφθεί αυτό το καθήκον του ενήλικου προς τον νεότερο, ο τελευταίος δεν θα μπορέσει να γίνει άνθρωπος.

 Ίσως στην περίπτωση αυτών των παιδιών που κανείς δεν μερίμνησε να τους μεταδώσει έστω ψήγματα του πολιτισμού μας, θα πρέπει να μιλήσουμε για  ματαιωμένους ανθρώπους. Πλάσματα δηλαδή που γεννήθηκαν για να γίνουν άνθρωποι, είχαν όλες τις προδιαγραφές γι αυτό, αλλά η μετά τη γέννηση ανάπτυξή τους διακόπηκε και η φύση τούς κράτησε στην κατάσταση του ζώου.

 Αυτό επομένως που  είναι απαραίτητο για να θεωρηθεί κανείς άνθρωπος είναι να γίνει μέτοχος του πολιτισμού, έστω και του πιο πρωτόγονου. Διαφορετικά θα έχουμε ένα πλάσμα με εξωτερική ανθρώπινη μορφή, ένα ομοίωμα ανθρώπου, άνθρωπο όμως δεν θα έχουμε.         Καίτη Βασιλάκου