Της Καίτης Βασιλάκου Α΄Μέρος: Έγκλημα και τιμωρία. Σερφάροντας στο διαδίκτυο προ καιρού έπεσα σε μια εφημερίδα του Κεμπέκ που ανέφερε μια σειρά καταδικαστικών αποφάσεων για κάποιους παραβάτες του τόπου τους. Στη συνέχεια διάβασα τα θυμωμένα σχόλια μερικών αναγνωστών, οι οποίοι διαμαρτύρονται ότι οι ποινές ήταν πολύ επιεικείς για τα αδικήματα που είχαν διαπράξει αυτοί οι παραβάτες.
Παρόμοιες διαμαρτυρίες έχουμε κι εμείς στον τόπο μας και πρέπει να υποθέσουμε ότι αυτό θα συμβαίνει μάλλον παντού στον ανεπτυγμένο κόσμο, σε αντίθεση με τον αναπτυσσόμενο, όπου οι ανάλογες καταδίκες φαντάζομαι ότι θα είναι πολύ σκληρότερες.
Αυτή η επιείκεια των δικαστηρίων μπορεί να μας παρασύρει στο συμπέρασμα ότι οι παραβάτες αντιμετωπίζονται σήμερα στο δυτικό κόσμο με περισσή ανοχή και ότι οι δικαστές παραείναι καλοί με το δράστη, ενώ είναι αδιάφοροι για το θύμα......
Δεν είμαι νομικός και δεν μπορώ επομένως να έχω γι αυτό το θέμα την άποψη του ειδικού. Αυτό που βλέπω όμως είναι ότι όσο μια κοινωνία εξελίσσεται και ευημερεί και όσο οι πολίτες της μορφώνονται, τόσο η μεταχείριση των παραβατών του νόμου γίνεται ανθρωπινότερη. Ο δε νομοθέτης, πριν νομοθετήσει, έχει λάβει υπόψη του τις επικρατούσες απόψεις του κοινωνικού του περιβάλλοντος και αυτές εκφράζει, όταν διατυπώνει το νόμο. Αν δηλαδή σε κάποιες χώρες σήμερα ο κλέφτης τιμωρείται με ακρωτηριασμό του χεριού του, υποθέτω ότι αυτό ικανοποιεί τη μεγαλύτερη μερίδα της κοινής γνώμης της χώρας του.
Μερικές φορές ο νομοθέτης συμβαίνει να είναι λίγο πιο τολμηρός. Νομοθετεί έχοντας το βλέμμα του στο μέλλον, έχοντας δηλαδή υπόψη του μια κοινή γνώμη που ακόμα βρίσκεται καθ’ οδόν προς τη διαμόρφωσή της. Σ’ αυτή την περίπτωση οι δικαστικές αποφάσεις δεν συμπίπτουν πάντα προς το αίσθημα δικαίου της πλειοψηφίας και τότε ακούγονται τα σχετικά παράπονα. Μια γενιά αργότερα η κοινή γνώμη έχει πλήρως συμπέσει με το πνεύμα του νομοθέτη.
Οπωσδήποτε στις πολιτισμένες κοινωνίες σήμερα επικρατεί η άποψη ότι δεν πρέπει να αντιμετωπίζονται εκδικητικά οι παραβάτες του νόμου.
Μερικές φορές ωστόσο οι έκνομες πράξεις είναι τόσο ακραίες που ο κόσμος εξεγείρεται και ζητά την αυστηρή τιμωρία των δραστών. Όμως απονομή της δικαιοσύνης εν βρασμώ ψυχής δεν γίνεται. Ούτε ο δικαστής μπορεί να συνταχθεί με την οργή των πολιτών και να τιμωρήσει το δράστη για να τους ευχαριστήσει. Σκοπός της δικαιοσύνης δεν είναι να ανταποκριθεί στην αγανάκτηση του κόσμου που αντιδρά ενστικτωδώς σε τέτοιες περιπτώσεις ούτε να ικανοποιήσει τη δίκαιη οργή του θύματος, αλλά να αποσύρει από την κυκλοφορία για όσο καιρό χρειάζεται το παραβατικό άτομο και να το σωφρονίσει.
Εξάλλου τους κάθε λογής παραβάτες δεν μας τους έστειλε ο διάβολος από την κόλαση. Γεννήθηκαν εδώ, στην οργανωμένη κοινωνία μας, και για πολλούς, για πάρα πολλούς λόγους , παρεξέκλιναν από την πορεία τους. Προβληματικό οικογενειακό ή κοινωνικό περιβάλλον, κληρονομικές καταβολές ( τα γονίδια τώρα τελευταία καταλαβαίνουμε πόσο σοβαρό ρόλο παίζουν στη διαμόρφωση του χαρακτήρα μας), ακόμα και ατυχήματα που αλλοιώνουν τη λειτουργία του εγκεφάλου μας μπορεί να είναι η αιτία που κάποιοι από μας γίνονται παραβατικοί.
Στην απλοϊκή απορία κάποιων: «Και γιατί τότε δεν γίνονται όλοι παραβατικοί, αν συντρέχουν οι παραπάνω παράγοντες;» απαντούμε με την εξίσου απλοϊκή απορία: « Γιατί ο αδελφός μου τραυλίζει και δεν τραυλίζω κι εγώ;»
Μια άλλη θέση που χρησιμοποιείται συχνά για να καταδικαστεί κάποιος είναι: «Εφόσον ο παραβάτης μπορεί να ξεχωρίσει το κακό από το καλό, φέρει ακέραια την ευθύνη».
Ότι φέρει την ευθύνη, είναι βέβαιο. Αλλά όχι ακέραια. Ένα μέρος της το φέρουν πολλοί και άδηλοι παράγοντες που έστρεψαν τον παραβάτη εναντίον των συνανθρώπων του. Αυτό σήμερα το καταλαβαίνει σε γενικές γραμμές ο κόσμος και γι αυτό σε ορισμένες περιπτώσεις αντιμετωπίζει το παραβατικό άτομο με κατανόηση, κάτι που στο παρελθόν δεν συνέβαινε.
Η παρανομία σε όλες τις μορφές της είναι ένα κακό που δεν διαφέρει πολύ από μια φυσική καταστροφή. Μετά από ένα σεισμό αυτό που κάνουμε είναι να αποκαθιστούμε τις ζημιές, δεν οργιζόμαστε εναντίον της φύσης που τον προκάλεσε. Το ίδιο περίπου πρέπει να ισχύει και με την παράνομη πράξη που κατά ένα μέρος την εξέθρεψε η κοινωνία, κατά ένα μέρος η φύση που προβλέπει τη βία και αγνοεί το ηθικό έλλειμμα της απάτης, της κλοπής και του φόνου και κατά ένα μέρος μια σειρά αρνητικών συμπτώσεων που έχουν σχέση με την προσωπική ζωή του παραβάτη.
Προσωπικά, τα παραβατικά άτομα θα τα χαρακτήριζα άτυχα. Έχουν ξεστρατίσει για διάφορους λόγους και πολλές φορές είναι δύσκολο, κάποτε μάλιστα και αδύνατο να επανενταχθούν. Η πρόληψη θα ήταν οπωσδήποτε η καλύτερη λύση, αλλά μέχρι στιγμής τουλάχιστον δεν έχουν γίνει σοβαρά βήματα προς αυτή την κατεύθυνση.
Μας μένει λοιπόν ο δράστης και ο τρόπος που θα τον αντιμετωπίσουμε. Δεν πρέπει να ξεχνάμε πως είναι ένα άρρωστο μέλος του κοινωνικού συνόλου που χρειάζεται περίθαλψη. Η πολιτεία επομένως οφείλει να κάνει ό,τι κάνει και η οικογένεια για το προβληματικό της μέλος που δεν το συντρίβει, αλλά προσπαθεί να το βοηθήσει να ξεπεράσει το πρόβλημά του.
Αντί γι αυτό, η πολιτεία καταφεύγει στην εύκολη λύση που είναι η φυλάκιση. Στις φυλακές γνωρίζουμε ότι συσσωρεύονται κάθε λογής παραβατικά άτομα και ανταλλάσσουν εμπειρίες. Με κανένα τρόπο δεν είναι σωφρονιστικά καταστήματα, είναι χώρος αποβλήτων. Κανείς δεν φρονηματίζεται εκεί μέσα, αντίθετα γίνεται ακόμα πιο πονηρός και όταν αποφυλακιστεί, συνεχίζει την παραβατική δράση του, η οποία απλώς διεκόπη για λίγο. Αυτό βλέπει ο απλός πολίτης και διαμαρτύρεται. Και από την άποψη αυτή έχει δίκιο.
Επιτρέψτε μου να ανοίξω μια παρένθεση σ’ αυτό το σημείο και να αναφερθώ στην ταινία «Οι τρεις ταφές του Μελκιάντες Εστράντα» του Τόμι Λι Τζόουνς.
Εδώ βλέπουμε πώς πραγματοποιείται με επιτυχία η αναμόρφωση ενός δολοφόνου: Ο κτηματίας Πιτ Πέρκινς βρίσκει δολοφονημένο το βοηθό του, ένα μεξικανό μετανάστη, και στη συνέχεια ανακαλύπτει το δολοφόνο του, ένα διεφθαρμένο φύλακα των συνόρων. Τον υποχρεώνει να τον ακολουθήσει σ’ ένα δύσκολο ταξίδι πέρα από τα σύνορα με σκοπό να θάψει τη σορό του βοηθού του στο χωριό, από το οποίο καταγόταν. Η συνεχής επαφή του δολοφόνου με το πτώμα του ανθρώπου που έχει σκοτώσει και η σκληρή αλλά παράλληλα βαθιά ανθρώπινη συμπεριφορά του Πέρκινς τον επηρεάζουν τελικά σε τέτοιο βαθμό, ώστε κάποια στιγμή συνειδητοποιεί το μέγεθος της πράξης του και μετανοεί εκ βαθέων. Στην περίπτωσή του δεν χρειάζεται πια ούτε από δίκη να περάσει, ούτε να μπει στη φυλακή. Το άρρωστο μέλος της κοινωνίας έχει ιαθεί.
Το θέμα λοιπόν δεν είναι να αποσυρθεί απλώς από την κυκλοφορία το παραβατικό άτομο για ένα χρονικό διάστημα. Το θέμα είναι να αναμορφωθεί, ώστε επιστρέφοντας στην κοινωνία να μην επαναλάβει την έκνομη δραστηριότητά του. Και αυτό είναι το πιο δύσκολο και το πιο πολυδάπανο μέρος της υπόθεσης. Δυστυχώς πουθενά στον κόσμο, απ’ όσο ξέρω, η πολιτεία δεν είναι διατεθειμένη να τραβήξει κονδύλια από άλλους τομείς και να τα διαθέσει για την ομαλή κοινωνική επανένταξη των προβληματικών μελών της. Τα δε ποσά που χρειάζονται είναι τεράστια.
Από την άλλη τεράστια ποσά ξοδεύονται καθημερινά για το θεαθήναι, όπως π.χ. για το πανάκριβο πάρτι της Eurovision, για διάφορα φεστιβάλ (που προάγουν, υποτίθεται, την κουλτούρα, αλλά προάγουν την ανία μας), για γιορτές και άλλα πανηγύρια (να ξεδώσει ο λαός ο στερημένος), για περιττά συνέδρια (όπου οι συμμετέχοντες δεν συμμετέχουν, αλλά κάνουν δωρεάν μίνι διακοπές) και για άλλα πολλά.
Β΄μέρος: Η σταδιακή κατάργηση της θανατικής ποινής.
Όπως αναφέραμε στο πρώτο μέρος, σε όποια χώρα επικρατεί υλική ευημερία, παρατηρείται και άνοδος του μορφωτικού επιπέδου, πράγμα το οποίο σημαίνει ότι οι πολίτες εκεί είναι πιο ευαισθητοποιημένοι σε κοινωνικά θέματα και πιο ανεκτικοί με τα πάθη και τα λάθη των ανθρώπων.Δεν είναι τυχαίο ότι η θανατική ποινή έχει καταργηθεί σε όλα τα οικονομικά ανεπτυγμένα κράτη με εξαίρεση τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ιαπωνία.
Ασφαλώς στις Ηνωμένες Πολιτείες κάτι άλλο πρέπει να παρεμβάλλεται που εμποδίζει τον κόσμο να ευαισθητοποιηθεί και ίσως αυτό να είναι η υψηλή εγκληματικότητα που φοβίζει τους πολίτες ή η ανάμιξη πολλών διαφορετικών φυλετικών και πολιτισμικών στοιχείων που δεν μπορούν να ενσωματωθούν πολύ γρήγορα στην κυρίαρχη αμερικάνικη κουλτούρα. Αυτό το τελευταίο προκαλεί ίσως μια ανασφάλεια μεγαλύτερη από όση μπορούμε να φανταστούμε εμείς που ζούμε σε περιβάλλοντα λίγο πολύ ομοιόμορφα. Η δε ανασφάλεια φέρνει με τη σειρά της το φόβο και ο φόβος είναι κακός σύμβουλος. Οι άκαμπτες ιδέες βρίσκουν εδώ πολύ γόνιμο έδαφος και καμιά λογική και καμιά ευαισθησία δεν μπορούν να τις επηρεάσουν.
Για την Ιαπωνία οι λόγοι πρέπει να είναι διαφορετικοί. Η χώρα αυτή έκανε μετά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο ένα τεράστιο άλμα πάνω από την άβυσσο για να μπορέσει να φτάσει – και να ξεπεράσει – τις βιομηχανικά ανεπτυγμένες χώρες της δύσης. Η επιτυχία της δεν ήταν χωρίς τίμημα. Οι Ιάπωνες βρέθηκαν από τη μια στιγμή στην άλλη μέσα σε ένα κόσμο που ως τότε αγνοούσαν ή ίσως περιφρονούσαν. Με ένα κλικ σχεδόν υποχρεώθηκαν να ανταλλάξουν τις παραδόσεις αιώνων με το σύγχρονο δυτικό τρόπο ζωής. Όσοι δεν άντεξαν το σοκ, αυτοκτόνησαν. Όσοι άντεξαν, δεν σημαίνει ότι έγιναν και Ευρωπαίοι.
Η κοινή γνώμη στην Ιαπωνία είναι σήμερα στην πλειοψηφία της υπέρ της θανατικής ποινής, γιατί ακόμα έχει ισχυρούς δεσμούς με το ασιατικό παρελθόν της. Θα πρέπει λοιπόν να περιμένουμε ακόμη μια δυο γενιές για να αλλάξει εκεί η νοοτροπία.
Δεν θα αναφερθούμε στις υπόλοιπες χώρες όπου ισχύει ακόμα η θανατική ποινή. Αρκεί να ρίξουμε μια πιο προσεχτική ματιά στο εσωτερικό τους για να διαπιστώσουμε ότι η θανατική ποινή εκεί συμβαδίζει με τη φτώχεια, την αμάθεια, τα μεγάλα κοινωνικά προβλήματα που χρονίζουν χωρίς λύση, την ακραία θρησκευτική και κοινωνική συντήρηση και την έλλειψη οποιασδήποτε ανοχής και ευαισθητοποίησης για το μεμονωμένο άτομο και τις τυχόν αδυναμίες του.
Στον πολιτισμένο κόσμο όμως η αφαίρεση της ζωής με επίσημη απόφαση της πολιτείας είναι σήμερα αδιανόητη. Δυστυχώς και εδώ υπάρχει μια μερίδα πολιτών που είναι υπέρ της θανατικής ποινής. Το κυριότερο επιχείρημά τους στηρίζεται στη δύναμη του φόβου: αν κινδυνεύει κανείς να εκτελεσθεί, θα το σκεφτεί πολύ, πριν παρανομήσει, έτσι ισχυρίζονται. Αλλά η πραγματικότητα τούς διαψεύδει. Εκεί που εκτελούνται οι παράνομοι, η παρανομία βρίσκεται σε ακμή και ο φόβος του θανάτου δεν φαίνεται να ανακόπτει καθόλου όσους θέλουν να εγκληματήσουν. Νομίζω ότι το επιχείρημα αυτό ανακουφίζει απλώς τους φόβους εκείνων που είναι υπέρ της θανατικής ποινής.
Εκτός αν δεχτούμε ως επιχείρημα το αίσθημα δικαίου που υποτίθεται ότι αισθάνεται ο σύννομος πολίτης, όταν βλέπει να εκτελείται ο παράνομος συμπολίτης του. Αλλά ο σύννομος πολίτης στον πολιτισμένο κόσμο αισθάνεται αποστροφή στη σκέψη ότι το κράτος που ιδρύθηκε για να τον προστατεύει, έχει το δικαίωμα και να τον φονεύει. Αυτό το δικαίωμα μπορεί στο παρελθόν να ήταν αποδεκτό, αλλά σήμερα η νοοτροπία του κόσμου έχει αλλάξει και ο νομοθέτης πολύ ορθά αφαίρεσε από το κράτος αυτή την εξουσία.
Ο πωρωμένος δολοφόνος δεν είναι εύκολο φυσικά να κερδίσει τη συμπάθειά μας και η ειδεχθής πράξη του μάς προκαλεί συναισθήματα αποστροφής και οργής. Η ενστικτώδης αντίδρασή μας είναι να θέλουμε να τον δούμε να εκτελείται. Δικαιολογημένη ίσως αντίδραση, εφόσον προερχόμαστε από προγόνους που ασκούσαν αυτή την πρακτική επί χιλιάδες χρόνια.
Επειδή όμως σήμερα έχουμε εξημερωθεί – αυτό τουλάχιστον ισχυριζόμαστε – και χρησιμοποιούμε τη λογική μας και όχι τις συναισθηματικές μας μεταπτώσεις, όταν πρόκειται για την εύρυθμη και δίκαιη λειτουργία της κοινωνίας μας, πρέπει να παραδεχθούμε ότι η θανατική ποινή δεν λύνει κανένα πρόβλημα, είναι καθαρή πράξη εκδίκησης, κανείς μελλοντικός δολοφόνος δεν πρόκειται να παραδειγματισθεί και αποσκοπεί μόνο να ικανοποιήσει τα κατώτερα ένστικτά μας.
Η πολιτεία έχει την υποχρέωση να αναλάβει αυτά τα βαριά παραβατικά άτομα και να προσπαθήσει να τα αναμορφώσει. Δεν είναι βέβαιο ότι θα τα καταφέρει. Και σ’ αυτή την περίπτωση όμως είναι υποχρεωμένη να τα συντηρεί εφόρου ζωής μακριά από τους άλλους, εφόσον εξακολουθούν να είναι επικίνδυνα.
Αν η πολιτεία θεωρεί καθήκον της να ξοδεύει χρήματα για να κατασκευάζει σχολεία, όπου θα μορφώνονται τα παιδιά της, νοσοκομεία, όπου θα θεραπεύονται οι άρρωστοί της, πάρκα, όπου θα ευφραίνονται τα νήπια και οι γέροντές της, δρόμους , λιμάνια και αεροδρόμια που θα διευκολύνουν τη μετακίνηση των πολιτών της, τότε πρέπει να θεωρεί καθήκον της – και πρώτιστο μάλιστα – την ίδρυση πρότυπων σωφρονιστικών καταστημάτων που θα περιθάλπουν ισόβια αυτούς που η «μοίρα» (δώστε στον όρο όποια ερμηνεία θέλετε) δεν τους επέτρεψε να γίνουν σαν κι εμάς.
Παραθέτω εδώ τις πληροφορίες σχετικά με την αργή μεν αλλά προοδευτική μείωση της επιβολής της θανατικής ποινής ανά τον κόσμο που δίνει η διεθνής οργάνωση «Μην αγγίζετε τον Κάιν», όπως τις πήρα από την εφημερίδα «La Stampa» στο φύλλο της 27 Ιουλίου 2010:
Η θετική εξέλιξη στην κατάργηση της θανατικής ποινής επιβεβαιώνεται το έτος 2009 και τους πρώτους έξι μήνες του 2010. Οι χώρες που πραγματοποίησαν εκτελέσεις το 2009 είναι 18, ενώ το 2008 και 2007 ήταν 26. Οι χώρες ή οι περιοχές που έχουν αποφασίσει να καταργήσουν τη θανατική ποινή είναι σήμερα 154.
Η βαθμιαία εγκατάλειψη της επιβολής της θανατικής ποινής είναι φανερή από τη μείωση του αριθμού των εκτελέσεων σε χώρες όπου ακόμα αυτή ισχύει. Το 2009 πραγματοποιήθηκαν 5.679, ενώ το 2008 πραγματοποιήθηκαν 5.735 και 5.851 το 2007.
Το 2009 και τους πρώτους έξι μήνες του 2010 δεν καταγράφηκαν εκτελέσεις σε 9 χώρες, οι οποίες το 2008 είχαν εφαρμόσει τη θανατική ποινή: Αφγανιστάν, Μπαχρέιν, Λευκορωσία (που όμως έγιναν δύο εκτελέσεις τους πρώτους μήνες του 2010), Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, Ινδονησία, Μογγολία, Πακιστάν, Σεν Κιττς και Νέβις και Σομαλία.
Αντίθετα τρεις χώρες επανέλαβαν τις εκτελέσεις: Ταϊλάνδη (2), Ταϊβάν (4)και Παλαιστινιακή Αρχή (5).
Η Κίνα, το Ιράν και το Ιράκ είναι οι πρώτες τρεις χώρες-δήμιοι του 2009: στην Κίνα έγιναν περίπου 5.000 εκτελέσεις, στο Ιράν τουλάχιστον 402 και στο Ιράκ τουλάχιστον 77. Για ακόμα μια φορά η Ασία επιβεβαιώνεται ότι είναι η ήπειρος όπου πραγματοποιείται σχεδόν το σύνολο των εκτελέσεων παγκοσμίως, αν και παρατηρείται μια ελαφρά μείωση σε σχέση με τα προηγούμενα δυο χρόνια.
Η Αμερική θα ήταν μια ήπειρος πρακτικά απαλλαγμένη από τη θανατική ποινή, αν δεν ήταν οι Ηνωμένες Πολιτείες, η μόνη χώρα της ηπείρου που έκανε 52 εκτελέσεις το 2009.
Στην Αφρική το 2009 η θανατική ποινή εφαρμόστηκε μόνο σε 4 χώρες (με τη Σομαλία είναι 5 το 2008), όπου καταγράφηκαν τουλάχιστον 19 εκτελέσεις: Μποτσουάνα (1), Αίγυπτος (τουλάχιστον 5), Λιβύη (τουλάχιστον 4) και Σουδάν (τουλάχιστον 9). Και εδώ παρατηρείται μια μείωση σε σχέση με τα προηγούμενα τρία έτη.
Στην Ευρώπη η Λευκορωσία παραμένει η μόνη εξαίρεση σε μια ήπειρο εντελώς απαλλαγμένη από τη θανατική ποινή. Το 2009 δεν πραγματοποιήθηκαν εκτελέσεις, αλλά το Μάρτιο του 2010 εκτελέστηκαν δύο άνθρωποι για ανθρωποκτονία.
http://www.lastampa.it/redazione/cmsSezioni/esteri/201007articoli/57223girata.asp
Θα ήθελα επίσης να προσθέσω μια σκέψη μου της τελευταίας στιγμής.
Με δεδομένο ότι οι αμερικανικές τηλεοπτικές σειρές έχουν κατακλύσει τον κόσμο, δεν είναι περίεργο ότι το παγκόσμιο τηλεοπτικό κοινό επηρεάζεται από τις αξίες και τις απαξίες της αμερικανικής κουλτούρας.
Σ’ αυτές τις τηλεοπτικές σειρές μπορεί κανείς να παρατηρήσει σκόρπια μηνύματα εδώ κι εκεί υπέρ της θανατικής ποινής. Αυτό σημαίνει ότι και σε χώρες που η κατάργησή της είναι παγιωμένο γεγονός, ο κόσμος υποχρεώνεται να μπαίνει σε ανάλογο προβληματισμό. Από την άποψη αυτή τέτοιες τηλεοπτικές σειρές, όσο καλές κι αν είναι, καταλήγουν να γίνονται επικίνδυνες. αναδημοσιευση απο το blog της Καίτης Βασιλάκου
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου