ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ (384 -322 π.Χ) - Ο πατέρας της Βιολογίας

Γράφει η Βιολόγος

«Κανένας άλλος αρχαίος φιλόσοφος δεν έχει υποστεί τόσο πολύ παρεξήγηση και κακομεταχείριση από τους μεταγενέστερούς του, όσο ο Αριστοτέλης. Κανένας δεν μπορεί να κατανοήσει τη φιλοσοφία του Αριστοτέλη αν δεν λάβει υπόψη του ότι πρωταρχικά ήταν βιολόγος.» Με αυτά τα λόγια αναφέρεται στο μεγάλο Σταγειρίτη φιλόσοφο ένας από τους μεγαλύτερους ζωολόγους και κορυφαίος φιλόσοφος της βιολογίας ο Ernst Mayr.

Ο Αριστοτέλης είναι ο φιλόσοφος που με τη μεγαλοφυή, χαρισματική του σκέψη ξεπέρασε την εποχή του για να φθάσει ως τις μέρες μας με ένα αξιοθαύμαστο συνδυασμό πραγματισμού και ανώτερης συνθετικής φιλοσοφικής σκέψης. Τα 45 από τα 62 χρόνια της ζωής του τα αφιέρωσε στη μελέτη του αισθητού κόσμου. Έγραψε περισσότερα από 300 έργα σχετικά με τη Λογική, την Ηθική, την Πολιτική, την Ιστορία και κυρίως τη Βιολογία, η οποία καλύπτει το μεγαλύτερο μέρος των μελετών του.

Η ώριμη περίοδος της φιλοσοφίας του Αριστοτέλη αρχίζει με τις βιολογικές του έρευνες. Είχε το πλεονέκτημα ανάμεσα στους συγχρόνους του, αλλά και σε πολλούς μεταγενέστερους, να μελετήσει δείγματα ζώων και φυτών από μακρινές χώρες τα οποία του έστελνε ο μαθητής του, Μέγας Αλέξανδρος. Τo χαρακτηριστικό όμως που πραγματικά τον διαχωρίζει από τους συγχρόνους του και τον .......
.....
καθιστά πρωτοπόρο στο χώρο της επιστήμης είναι το ότι δεν αρκείται σε υποθέσεις αλλά στηρίζεται σε προσωπικές παρατηρήσεις και έρευνες οι οποίες διεξάγονται με μεθοδικότητα και εκπληκτική οξυδέρκεια πάνω σε ένα πρακτικά ανεξάντλητο πλήθος πληροφοριών.

Οι κύριες βιολογικές του μελέτες έγιναν στη Μικρά Ασία, στην Λέσβο και στη Πέλλα σε διάστημα συνολικά 13 χρόνων. Τα έργα του που αναφέρονται στους ζωντανούς οργανισμούς είναι τα "Περί τα Ζώα Ιστορίαι", "Περί Ζώων Μορίων", "Περί Ζώων Γενέσεως", "Περί Ζώων Πορείας", "Περί Ψυχής", "Μικρά Φυσικά" και "Περί Ζώων Κινήσεως" και καταλαμβάνουν το μεγαλύτερο μέρος του συνολικού του έργου. Το "Περί τα Ζώα Ιστορίαι" θεωρείται το αρχαιότερο γνωστό βιολογικό κείμενο.

Ακόμα μεγαλύτερο θαυμασμό απ' ότι η έκταση του υλικού που κατέκτησε, προκαλεί η οξύνοια με την οποία το διορατικό του πνεύμα την ταξινόμησε και τη διάρθρωσε. Για τον Αριστοτέλη οι οργανισμοί δεν είναι ατελείς εκφράσεις ενός πρότυπου που βρίσκεται στον ουρανό, όπως ήταν για το δάσκαλό του, τον Πλάτωνα. Για την ταξινόμηση του ζωικού βασιλείου βασιζόταν πράγματι πάνω σε ουσιαστικά χαρακτηριστικά και οι βιολογικές του απόψεις, ιδιαίτερα ως προς τη γένεση και την αναπαραγωγή, ξεπερνούσαν κατά πολύ την εποχή του. Πρώτος ο Αριστοτέλης εισήγαγε μια κατάταξη των ζώων πάνω στην οποία οι μεταγενέστεροι δημιούργησαν τη λεγόμενη «φυσική κλίμακα» (scala naturae). Στην ανώτερη βαθμίδα της κατάταξης αυτής και σε ξεχωριστή κατηγορία τοποθέτησε τον άνθρωπο, λόγω των σωματικών του χαρακτηριστικών αλλά κυρίως λόγω των πνευματικών του ικανοτήτων.

Ο Αριστοτέλης τεκμηρίωσε την έννοια του είδους με πολλούς ελεγχόμενους χαρακτήρες και το καθιέρωσε ως βασική μονάδα κατάταξης. Έδωσε τη βάση της Ζωολογικής ονοματολογίας, με την άποψη ότι το επιτυχές όνομα πρέπει να προδίδει κάποιο εμφανή και όσο το δυνατό μοναδικό χαρακτήρα του ζώου ή των ζώων. Πολυάριθμα από τα ονόματα που έδωσε σε ταξινομικές ομάδες διαφόρου βαθμού ήταν τόσο πετυχημένα που χρησιμοποιούνται ακόμα με την ίδια έννοια, π. χ. Κολεόπτερα (Coleoptera), Δίπτερα (Diptera), Πάνθηρ (Panther), Κυνοκέφαλος (Cynocephalus), Λυγξ (Lynx), Αλεκτορίς (Alectoris) και αναρίθμητα άλλα.

Ο Αριστοτέλης κατέγραψε 454 είδη ζώων, ο Λινναίος (Linnaeus, 1707-1778, θεμελιωτής της σύγχρονης ταξινομίας) 4200. Ήξερε 60 είδη εντόμων και 15 καρκινοειδών, ο Λινναίος 1936 είδη εντόμων και 89 καρκινοειδών. (Οι αριθμοί αυτοί διαφέρουν λίγο στους διάφορους συγγραφείς). Αυτό σημαίνει ότι ο αριθμός των ειδών στο διάστημα των 2000 χρόνων που χώριζαν τους δύο ερευνητές απλώς 9 -πλασιάστηκε (από το Λινναίο ως σήμερα σχεδόν 600-πλασιάστηκε).

Η εμφάνιση της νατουραλιστικής σκέψης από τον Αριστοτέλη, που είναι η διαδικασία κατά την οποία οι ερμηνείες των φυσικών φαινομένων βασίζονται στα πράγματα και ακολουθίες της φύσης είναι ένα από τα πιο καταπληκτικά συμβάντα στην ιστορία της διανόησης. Όμως για πολλούς αιώνες το όνομά του ήταν συνώνυμο της μυθοπλασίας και της εναντίωσης στην πρόοδο της έρευνας και της γνώσης. Η πιο βασική αιτία διαστρέβλωσης του έργου του Αριστοτέλη είναι ο σκοταδισμός του Μεσαίωνα. "Αν βρούμε κάτι χρήσιμο στα έργα του, θα το κρατήσουμε στη μνήμη μας. Αν βρούμε κάτι επιζήμιο θα το αποκόψουμε με το πιο κοφτερό μαχαίρι" είπε ένας επίσκοπος. Έτσι και έγινε. Όποιος τολμούσε να αμφισβητήσει κάτι από αυτά εθεωρείτο αιρετικός. Είναι εκπληκτικό ότι το πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, το δεύτερο σπουδαιότερο της Ευρώπης μετά από αυτό της Σορβόννης, είχε υιοθετήσει μια λίστα από τιμωρίες για όσους αντιπαρετίθεντο στον Αριστοτέλη. Ο Μεσαίωνας αναγόρευσε τον Αριστοτέλη σε απόλυτη αυθεντία και διακήρυξε πως "ό, τι δεν υπάρχει στον Αριστοτέλη δεν υπάρχει πουθενά στον κόσμο". Είναι πράγματι ειρωνία, ότι αυτός ο σπουδαίος βιολόγος, ο πατέρας της Βιολογίας, χρησιμοποιήθηκε για να σταματήσει την πρόοδο της επιστήμης για 2000 περίπου χρόνια. Και φαίνεται περισσότερο ειρωνικό αν σκεφτούμε ότι ο ίδιος τονίζει ότι αν στο μέλλον αμφισβητηθούν τα στοιχεία του (σαφώς και έκανε λάθη), κάποιος θα πρέπει να βασιστεί σε παρατηρήσεις περισσότερο παρά σε θεωρίες -και σε θεωρίες μόνο αν αυτές συμφωνούν με τα στοιχεία.

Φθάνουμε λοιπόν στην εποχή μας, για να δοθεί στο βιολογικό έργο του Αριστοτέλη η θέση που του αξίζει. Η προσφορά του στη Βιολογία και ειδικότερα στη Ζωολογία αναγνωρίζεται παγκοσμίως. Αν αντικατασταθούν οι ατελείς ορισμοί των μελετητών του 16ου - 17ου αιώνα από σύγχρονη ορολογία αποκαλύπτεται ότι πολλές από τις παρατηρήσεις του Αριστοτέλη είναι αξιοθαύμαστα σύγχρονες. Ο Δαρβίνος έλεγε: ο Λινναίος και ο Cuvier (1769-1832, σπουδαίος φυσικός επιστήμονας) ήταν οι δάσκαλοί μου, μα δεν υπήρξαν παρά μαθητούδια μπροστά στο μεγάλο δάσκαλο, το γερο-Αριστοτέλη!

Φωτο 1:Αριστοτέλης και Πλάτων. Από το έργο του Ραφαήλ «Η Σχολή των Αθηνών». Το χέρι του Αριστοτέλη δείχνει τη γη, (η γνώση αποκτάται με την εμπειρική παρατήρηση), του Πλάτωνα τον ουρανό, όπου εδράζονται οι Ιδέες.

Φώτο 2:Ο Αριστοτέλης διαχώρισε τα θαλάσσια θηλαστικά από τα ψάρια και ήξερε ότι μέσα στους θηλυκούς καρχαρίες εκκολάπτονται αυγά από τα οποία προκύπτουν τα μικρά.

Φώτο 3:Ο Αριστοτέλης περιέγραψε τα στάδια ανάπτυξης του γονιμοποιημένου αυγού της κότας, παρατήρησε τα όργανα που δημιουργούνται και το συνέκρινε με έμβρυα θαλάσσιων οργανισμών

Φώτο 4:Αριστοτέλης

Φώτο 5:έτσι τον φαντάστηκε ο Ρέμπραντ                ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΑΦΕΝΕΙΟ