Οδυσσέας Ελύτης (2 Νοεμβρίου 1911 - 18 Μαρτίου 1996) - 15 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΟ ΘΑΝΑΤΟ ΤΟΥ Έργο
Ο Οδυσσέας Ελύτης αποτέλεσε έναν από τους τελευταίους εκπροσώπους της λογοτεχνικής γενιάς του '30, ένα από τα χαρακτηριστικά της οποίας υπήρξε το ιδεολογικό δίλημμα ανάμεσα στην ελληνική παράδοση και τον ευρωπαϊκό μοντερνισμό. Ο ίδιος ο Ελύτης χαρακτήριζε τη δική του θέση στη γενιά αυτή ως παράξενη σημειώνοντας χαρακτηριστικά: "από το ένα μέρος ήμουνα ο στερνός μιας γενιάς, που έσκυβε στις πηγές μιας ελληνικότητας, κι απ' την άλλη ήμουν ο πρώτος μιας άλλης που δέχονταν τις επαναστατικές θεωρίες ενός μοντέρνου κινήματος"[10]. Το έργο του έχει επανειλημμένα συνδεθεί με το κίνημα του υπερρεαλισμού, αν και ο Ελύτης διαφοροποιήθηκε νωρίς από τον "ορθόδοξο" υπερρεαλισμό που ακολούθησαν σύγχρονοί του ποιητές όπως ο Ανδρέας Εμπειρίκος, ο Νίκος Εγγονόπουλος ή ο Νικόλαος Κάλας. Επηρεάστηκε από τον υπερρεαλισμό και δανείστηκε στοιχεία του....................
τα οποία ωστόσο αναμόρφωσε σύμφωνα με το προσωπικό του ποιητικό όραμα, άρρηκτα συνδεδεμένο με το λυρικό στοιχείο και την ελληνική λαϊκή παράδοση. Οι επιρροές από τον υπερρεαλισμό διακρίνονται ευκολότερα στις δύο πρώτες ποιητικές συλλογές του Προσανατολισμοί (1940) και Ήλιος ο πρώτος (1943).
Μία από τις κορυφαίες δημιουργίες του υπήρξε το ποίημα Το Άξιον Εστί (1959), έργο με το οποίο ο Ελύτης διεκδίκησε θέση στην εθνική λογοτεχνία, προσφέροντας ταυτόχρονα μία «συλλογική μυθολογία» και ένα «εθνικό έργο»[11]. Η λογοτεχνική κριτική υπογράμμισε την αισθητική αξία του καθώς και την τεχνική του αρτιότητα. Η γλώσσα του επαινέθηκε για την κλασσική ακρίβεια της φράσης[12] ενώ η αυστηρή δόμησή του χαρακτηρίστηκε ως άθλος που «δεν αφήνει να διαφανεί πουθενά ο παραμικρός βιασμός της αυθόρμητης έκφρασης»[13]. Τον «εθνικό» χαρακτήρα του Άξιον Εστί υπογράμμισαν μεταξύ άλλων ο Δ.Ν. Μαρωνίτης και ο Γ.Π. Σαββίδης, ο οποίος σε μία από τις πρώτες κριτικές του ποιήματος διαπίστωσε πως ο Ελύτης δικαιούταν το επίθετο «εθνικός», συγκρίνοντας το έργο του με αυτό του Σολωμού, του Παλαμά και του Σικελιανού[11].
Η μεταγενέστερη πορεία του Ελύτη υπήρξε πιο ενδοστρεφής, επιστρέφοντας στον αισθησιασμό της πρώιμης περιόδου του και σε αυτό που ο ίδιος ο Ελύτης αποκαλούσε ως έκφραση μιας «μεταφυσικής του φωτός»: «Έτσι το φως, που είναι η αρχή και το τέλος κάθε αποκαλυπτικού φαινομένου, δηλώνεται με την επίτευξη μιας ολοένα πιο μεγάλης ορατότητας, μιας τελικής διαφάνειας μέσα στο ποίημα που επιτρέπει να βλέπεις ταυτοχρόνως μέσα απ' την ύλη και μέσα από την ψυχή»[10] Ιδιόμορφο, αλλά και ένα από τα σημαντικότερα έργα του Ελύτη, μπορεί να χαρακτηριστεί το σκηνικό ποίημα Μαρία Νεφέλη (1978), στο οποίο χρησιμοποιεί - για πρώτη φορά στην ποίησή του - την τεχνική του κολάζ.
Πέρα από το ποιητικό του έργο, ο Ελύτης άφησε σημαντικά δοκίμια, συγκεντρωμένα στους τόμους Ανοιχτά Χαρτιά (1974) και Εν Λευκώ (1992), καθώς και αξιόλογες μεταφράσεις Ευρωπαίων ποιητών και θεατρικών συγγραφέων.
Εργογραφία
Ποιητικές συλλογές
* «Προσανατολισμοί» (1940)
* «Ηλιος ο πρώτος, παραλλαγές πάνω σε μιαν αχτίδα» (1943)
* «Το Άξιον Εστί» (1959)
* Έξη και μια τύψεις για τον ουρανό (1960)
* Άσμα ηρωικό και πένθιμο για το χαμένο ανθυπολοχαγό της Αλβανίας (1962)
* Θάνατος και ανάστασις του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου (1971)
* Ο Ήλιος ο ηλιάτορας (1971)
* Το φωτόδεντρο και Η δέκατη τέταρτη ομορφιά (1971)
* Τα ρω του έρωτα (1972)
* Ο Φυλλομάντης (1973)
* «Τα Ετεροθαλή» (1974)
* «Σηματολόγιον» (1977)
* «Μαρία Νεφέλη» (1978)
* «Τρία ποιήματα με σημαία ευκαιρίας» (1982)
* «Ημερολόγιο ενός αθέατου Απριλίου» (1984)
* «Ο Μικρός Ναυτίλος» (1985)
* «Τα Ελεγεία της Οξώπετρας» (1991)
* «Η ποδηλάτισσα» (1991)
* «Δυτικά της λύπης» (1995)
* «Εκ του πλησίον» (1998)
Πεζά, δοκίμια
* «Η Αληθινή φυσιογνωμία και η λυρική τόλμη του Ανδρέα Κάλβου», (1942)
* «Ο ζωγράφος Θεόφιλος» (1973))
* «Ανοιχτά χαρτιά» (1974)
* «Η μαγεία του Παπαδιαμάντη» (1976)
* «Αναφορά στον Ανδρέα Εμπειρίκο» (1978)
* «Ιδιωτική Οδός» (1989)
* «Τα Δημόσια και τα Ιδιωτικά» (1990)
* «Εν λευκώ» (1992)
* «Ο κήπος με τις αυταπάτες» (1995)
Μεταφράσεις
* «Δεύτερη γραφή» (1976)
* «Σαπφώ» (1984)
* «Η αποκάλυψη» (1985)
[Επεξεργασία] Μελοποιημένα έργα / ποιήματα του Ελύτη
Σημαντικός αριθμός ποιημάτων του Οδυσσέα Ελύτη έχει μελοποιηθεί και τραγουδηθεί από πολλούς καλλιτέχνες[14].
Μερικά έργα αναφέρονται παρακάτω:
* «Άξιον Εστί», Μίκης Θεοδωράκης
o Της δικαιοσύνης Ήλιε νοητέ
o Ένα το χελιδόνι
* Μικρές Κυκλάδες
o Του μικρού Βορριά, Μίκης Θεοδωράκης[15]
o Η Μάγια, Μίκης Θεοδωράκης[15]
* Τα Ρω του Έρωτα
o Το θαλασσινό τριφύλλι, Λίνος Κόκκοτος[15]
* Η πεντάμορφη στον κήπο, Γιώργος Κουρουπός[16]
* Η νεροσταγόνα, Θόδωρος Αντωνίου[16]
* Με την πρώτη σταγόνα της βροχής, Μάνος Χατζιδάκις[16]
* Ο Ήλιος ο ηλιάτορας, Δημήτρης Λάγιος[17]
* «Προσανατολισμοί», Ηλίας Ανδριόπουλος - Οδυσσέας Ελύτης, δίσκος (1984)
Βιβλιογραφία
* Mario Vitti, «Οδυσσέας Ελύτης: Βιβλιογραφία 1935-1971», συνεργασία Αγγελικής Γαβαθά, Ίκαρος, Αθήνα, 1977
* Κίμων Φράιερ (μφ. Νάσος Βαγενάς), «Άξιον Εστί το τίμημα. Εισαγωγή στην ποίηση του Οδυσσέα Ελύτη», Κέδρος 1978
* Δ.Ν. Μαρωνίτης, «Όροι του λυρισμού στον Οδυσσέα Ελύτη», Κέδρος 1980
* Mario Vitti, «Οδυσσέας Ελύτης. Κριτική μελέτη», Ερμής, Αθήνα 1984
* Αφιέρωμα στον Οδυσσέα Ελύτη, «Γράμματα και Τέχνες», 43-44, Νοέμβριος-Δεκέμβριος 1985
* «Αφιέρωμα Οδυσσέας Ελύτης», περιοδικό Χάρτης, Τεύχος 21-23, Αθήνα, Νοέμβριος 1986
* Α. Μυκωνίου-Δρυμπέτα, «Ελύτης και σουρρεαλισμός. Η καταγραφή μιας επίδρασης», Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη, 1988
* Νίκος Δήμου, «Δοκίμια Ι. Οδυσσέας Ελύτης», Νεφέλη, Αθήνα, 1992
* Ηλίας Πετρόπουλος, «Ελύτης, Μόραλης, Τσαρούχης», Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 1998
* Α. Μπελεζίνης, «Ο όψιμος Ελύτης», Ίκαρος, Αθήνα, 1999
* Συλλογικό έργο, «Δεκαέξι κείμενα για το Άξιον Εστί», Ίκαρος, Αθήνα, 2001
* Μαρία Χατζηγιακουμή, «Η υπέρβαση της ιστορίας στο έργο του Οδυσσέα Ελύτη», Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 2004
* Οδυσσέας Ελύτης, «Αυτοπροσωπογραφία σε λόγο προφορικό», Ύψιλον 2000
Βραβείο Νόμπελ
Κατά τα χρόνια που ακολούθησαν συνέχισε το πολύπλευρο πνευματικό του έργο. Το 1978 αναγορεύτηκε επίτιμος διδάκτορας της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης ενώ το 1979 τιμήθηκε με το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας. Η αναγγελία της απονομής του βραβείου από την Σουηδική Ακαδημία έγινε στις 18 Οκτωβρίου "για την ποίησή του, που με φόντο την ελληνική παράδοση, με αισθηματοποιημένη δύναμη και πνευματική οξύνοια ζωντανεύει τον αγώνα τού σύγχρονου ανθρώπου για ελευθερία και δημιουργία"[8][9] σύμφωνα με το σκεπτικό της απόφασης. Ο Ελύτης παρέστη στην καθιερωμένη τελετή απονομής του βραβείου στις 10 Δεκεμβρίου του 1979, παραλαμβάνοντας το βραβείο από τον βασιλιά Κάρολο Γουστάβο και γνωρίζοντας παγκόσμια δημοσιότητα. Τον επόμενο χρόνο κατέθεσε το χρυσό μετάλλιο και τα διπλώματα του βραβείου στο Μουσείο Μπενάκη. Την απονομή του Νόμπελ, ακολούθησαν τιμητικές διακρίσεις εντός και εκτός Ελλάδας, μεταξύ αυτών και η απονομή φόρου τιμής σε ειδική συνεδρίαση της Βουλής των Ελλήνων, η αναγόρευση του σε επίτιμο διδάκτορα του Πανεπιστημίου της Σορβόνης, η ίδρυση έδρας νεοελληνικών σπουδών με τίτλο "Έδρα Ελύτη", στο πανεπιστήμιο Rutgers του Νιου Τζέρσεϊ, καθώς και η απονομή του αργυρού μεταλλίου Benson από τη Βασιλική Φιλολογική Εταιρεία του Λονδίνου.Ρενα Διακιδη
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου