Κίνδυνος εξαφάνισης για τα παραδοσιακά σκάφη στην Ελλάδα

Της Μαρίας Κουζινοπούλου

Αποτέλεσαν αχώριστους συντρόφους και εργαλεία των Ελλήνων για χιλιάδες χρόνια. Τα παραδοσιακά πλοία αποτέλεσαν μάρτυρες και εκπροσώπους της Ιστορίας, του Πολιτισμού και της καθημερινής ζωής των Ελλήνων. Σήμερα, τα σκάφη αυτά, τεκμήρια της ελληνικής ναυτικής παράδοσης, κινδυνεύουν με αφανισμό.

Ως παραδοσιακά πλοία χαρακτηρίζονται τα πρωτότυπα ξύλινα πλοία ή τα μεμονωμένα ομοιώματά τους, που κατασκευάστηκαν πριν από το 1965 (άρθρο 1 του νόμου 3182/2003). Η βασική κατασκευή τους (που συμπεριλαμβάνει τη γάστρα, το κατάστρωμα, τις υπερκατασκευές και τους ιστούς) στηρίζεται σε υλικά όμοια με αυτά που χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή των πρωτότυπων πλοίων (κατά κύριο λόγο ξύλο και κατά δεύτερον μέταλλο) και δεν υπέστη μετά το 1965 ουσιώδεις μετατροπές. Μόνο τα υλικά των εσωτερικών επενδύσεων στα πλοία αυτά μπορούν να είναι διαφορετικά από τα βασικά υλικά των πρωτότυπων....

Τα παραδοσιακά πλοία χαρακτηρίζονται ως τέτοια από το υπουργείο Εμπορικής Ναυτιλίας, έπειτα από επιτόπιο έλεγχο και εξέταση των στοιχείων τεκμηρίωσης.

Στην Ευρωπαϊκή Ένωση τα παραδοσιακά πλοία χωρίζονται σε τρεις κατηγορίες. Η πρώτη αφορά σε σκάφη, που η μορφή τους πρέπει να αντιπροσωπεύει μία συγκεκριμένη εποχή του βίου τους. Πολλά σκάφη μπορεί να ξεκίνησαν τη ζωή τους ως εμπορικά ιστιοφόρα, να μετασκευάστηκαν σε αλιευτικά και να κατέληξαν σε θαλαμηγούς, σε αυτήν την περίπτωση για να θεωρηθούν παραδοσιακά πρέπει να επαναφερθούν εξωτερικά σε μία από αυτές τις τρεις περιόδους.

Η δεύτερη κατηγορία περιλαμβάνει τα ιστορικά σκάφη, δηλαδή εκείνα που έχουν διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην Ιστορία. Σε αυτή την κατηγορία τα σκάφη πρέπει να παραμένουν με αυστηρά κριτήρια και αποδεδειγμένα στην μορφή που είχαν κατά την τέλεση του ιστορικού γεγονότος. Η τρίτη κατηγορία αφορά σε σκάφη με παραδοσιακά χαρακτηριστικά, που αξιοποιούνται για την εκπαίδευση στη ναυτική τέχνη.

Πολλές φορές τα παραδοσιακά σκάφη και των τριών κατηγοριών χρησιμοποιούνται και ως μουσειακοί χώροι.

Τα πιο γνωστά σήμερα δείγματα παραδοσιακών σκαφών είναι τα τρεχαντήρια και τα μεγάλα καραβόσκαρα, που αποτελούν εργαλεία αλιείας. Συνήθεις τύποι παραδοσιακών σκαφών είναι, επίσης, το πέραμα, το λίμπερτυ, η τράτα, το τσερνίκι, ο βαρκαλάς, η γάιτα, η συμιακή σκάφη, το γαντζάο, ο μπότης (κούτουλο), ο υδραίικος βαρκαλάς, η χανιώτικη γαΐτα, ο μούλος και η λέμβος (σκάφη).

Εκτός από αλιευτικά, τα παραδοσιακά σκάφη έχουν ευρεία χρήση και ως ιδιωτικά αναψυχής ή επαγγελματικά τουριστικά.

Τα παραδοσιακά σκάφη κινδυνεύουν σήμερα με αφανισμό. Με την Ευρωπαϊκή οδηγία για τη απόσυρση των αλιευτικών σκαφών, πολλά παραδοσιακά σκάφη ανεκτίμητης ναυπηγικής άξιας καταστράφηκαν και όσα έχουν απομείνει κινδυνεύουν και αυτά σήμερα με αφανισμό. Παλαιότερα υπήρχε άρθρο σ’ αυτήν την οδηγία, που επέτρεπε τη μη καταστροφή τους μετά την απόσυρση, σε περίπτωση που το σκάφος αναλάμβανε ένας μη κερδοσκοπικός φορέας να το διασώσει. Το άρθρο αυτό, όμως, αποσύρθηκε.

Σύμφωνα με σχετικό υπόμνημα του Ομίλου Φίλων Παραδοσιακών Σκαφών, «από το 1991 που εφαρμόζεται η οδηγία, έχουν διαλυθεί περίπου 10.000 παραδοσιακά ξύλινα σκάφη και διαφαίνεται ότι στα επόμενα δέκα χρόνια δεν θα έχει απομείνει σχεδόν κανένα, για να θυμίζει τη μεγάλη ελληνική ναυτική παράδοση. Το παραδοσιακό ξύλινο καΐκι, το τρεχαντήρι, το καραβόσκαρο, το πέραμα, μόνο ως ανάμνηση θα υπάρχουν, τα τελευταία καρνάγια θα κλείσουν, τα λιμάνια μας θα γεμίσουν με εισαγόμενα πλαστικά πλοιάρια, η ναυπηγική μας τέχνη, με ιστορία 2.500 ετών, θα εξαφανιστεί».

Σύμφωνα με το Κοινοτικό πρόγραμμα, η οριστική παύση της αλιευτικής δραστηριότητας συντελείται με την κατάθεση της αλιευτικής άδειας και την καταστροφή του αλιευτικού σκάφους ή τη μεταφορά του σε τρίτη χώρα ή τη χρησιμοποίησή του για άλλους σκοπούς, εκτός αλιείας. «Ωστόσο, όλοι σχεδόν οι αλιείς προτιμούν την καταστροφή του σκάφους, παρά τις άλλες δύο επιλογές, γιατί έτσι εισπράττουν διπλάσιο ποσό οικονομικής ενίσχυσης», αναφέρεται στο ίδιο υπόμνημα.

Από την άλλη πλευρά, όσον αφορά τα ιδιωτικά και τα επαγγελματικά τουριστικά παραδοσιακά σκάφη, σημειώνεται μία μικρή αύξηση τα τελευταία χρόνια, γεγονός στο οποίο βοηθάει και η έκπτωση 50% στη φορολογία των ιδιοκτητών παραδοσιακών σκαφών. Ωστόσο, στις περισσότερες περιπτώσεις έχει αλλοιωθεί η παραδοσιακή φυσιογνωμία των σκαφών αυτών.

Όπως εξηγεί στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο Νικόλας Βλαβιανός, αντιπρόσωπος του οργανισμού «European Maritime Heritage» στην Ελλάδα, «σήμερα έχουν χαρακτηριστεί παραδοσιακά 60 σκάφη στην Ελλάδα, εκ των οποίων μόλις τα δέκα είναι υπόδειγμα παραδοσιακής ναυπηγικής τέχνης και τηρούν τα κριτήρια σύμφωνα την χάρτα της Βαρκελώνης και με τα κοινά αποδεκτά παγκόσμια πρότυπα».

Στις υπόλοιπες περιπτώσεις, «με αυθαίρετες επεμβάσεις, νόμιμα όμως, την στιγμή που υπάρχουν κάποιες ασάφειες- “παραθυράκια” στο σχετικό νόμο, αλλοιώνεται η φυσιογνωμία των πλοίων, με προσθήκες υπερ- υπερκατασκευών, αλλά και στις μορφές ιστιοφορίας και τον τρόπο που ταξιδεύουν. Οι τεράστιες μηχανές, η βοηθητική ιστιοφορία ή τα κατάρτια από αλουμίνιο δεν ταιριάζουν σε ένα παραδοσιακό σκάφος και δεν θυμίζουν με τίποτα τα παραδοσιακά σκάφη μιας άλλης εποχής», προσθέτει.

Το πρόβλημα επιτείνεται και από την τάση εξαφάνισης της τέχνης του καραβομαραγκού. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι μόλις λίγοι τεχνίτες σε όλη την Ελλάδα, γνωρίζουν την τέχνη κατασκευής παραδοσιακών σκαφών και αυτοί εμπειρικά. «Υπάρχουν πολλά ναυπηγεία που φτιάχνουν παραδοσιακά σκάφη, όμως έχουν έλλειψη ανθρώπινου δυναμικού με τις απαραίτητες τεχνικές γνώσεις. Σε όλες τις χώρες της Ευρώπης, όπου αναβιώνει σήμερα η τοπική παραδοσιακή ναυπηγική, υπάρχουν τεχνικές σχολές. Κάτι που στην Ελλάδα είναι ανύπαρκτο», επισημαίνει ο κ. Βλαβιανός.

Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, ο «European Maritime Heritage» (EMH), ένας οργανισμός- ομπρέλα για ιδιοκτήτες παραδοσιακών πλοίων, μικρούς εθνικούς οργανισμούς και μουσεία, έχει θεσπίσει κανονισμούς και αγωνίζεται για τη διάσωση των παραδοσιακών σκαφών, προκειμένου να ταξιδεύουν ανεπηρέαστα από τις μοντέρνες επεμβάσεις, αλλά και την ενίσχυση των ναυπηγικών και ναυτικών δεξιοτήτων. Τις αποφάσεις των συμβουλίων του EMH έχουν συνυπογράψει πολλοί ευρωπαϊκοί φορείς, ενώ είναι ένας οργανισμός επίσημα αναγνωρισμένος και πιστοποιημένος από την Ευρωπαϊκή Ένωση (η Ελλάδα δεν έχει γίνει ακόμα μέλος του).

Ημερίδα για την προοπτική ένταξης της Ελλάδας στον οργανισμό «European Maritime Heritage», αλλά και για τη διάσωση των παραδοσιακών σκαφών με θέμα «Παραδοσιακά σκάφη. Ευρωπαϊκές πολιτικές και προβληματισμοί για τη διάσωση της ελληνικής ναυτικής κληρονομιάς και παράδοσης» διοργανώνει ο Σύλλογος για την Διατήρηση και Διάσωση της παραδοσιακής Ναυπηγικής και Ναυτικής Κληρονομιάς «Πρωτέας» σε συνεργασία με το Μουσείο Ναυτικής Παράδοσης αύριο (28 Ιανουαρίου) στο κτίριο του Μουσείου, στο Πέραμα.

Στην ημερίδα θα αναπτυχθούν θέματα για την ευρωπαϊκή θέση και τη σημερινή πραγματικότητα της Ελλάδος στη διατήρηση της ναυτικής παράδοσης, αλλά και την προοπτική ένταξης της Ελλάδας στον οργανισμό «European Maritime Heritage».

Επίσης, θα υπάρξει ενημέρωση για την υπό διαβούλευση Ευρωπαϊκή Οδηγία ΚΟ2009/45/ΕΚ και τις ενέργειες του EMH για την αντιμετώπιση των αλλαγών που θα επιφέρει. Όπως επισημαίνει ο πρόεδρος του Συλλόγου «Πρωτέας», Θεοδόσης Τόπακας, «πρόκειται για δυσμενείς αλλαγές, που δημιουργούν μείζον θέμα στην επιβίωση του κλάδου των μικρών επαγγελματικών τουριστικών σκαφών και κατ’ επέκταση στην τοπική Τουριστική Οικονομία, τη ναυπηγική τέτοιων σκαφών στο μέλλον και την εξαφάνιση της ναυτικής μας παράδοσης».                   Greek News